Czy zdziwiłby cię widok 80-latki na zajęciach z zumby?
Czy twoim zdaniem dziadkowie mogą wydawać swoje pieniądze na własne przyjemności?
Czy zdarzyło ci się spotkać seniorkę w sklepie z komputerami?
Czy zdziwiłby cię program wsparcia seksuologicznego dla osób z demencją?
Stereotypy to powszechne pułapki myślenia, uproszczenia i osądy, które mają tę perfidną cechę, że zmieniają rzeczywistość. Infekują nie tylko tych, którzy ich używają, ale też tych, których dotyczą. Skutecznie ograniczają nasze działanie i myślenie. W przypadku starości wygląda to tak: rynek pracy i gospodarka premiują szybki rozwój, a społeczeństwa, żyjąc w kulcie młodości i produktywności, coraz mocniej stygmatyzują starość jako mniej ważny okres życia, problematyczny, spowolniony i skazany na choroby. Starsi zaczynają być marginalizowani i jednocześnie doświadczając tego wykluczenia, zaczynają przejmować fałszywy stereotyp starości jako niepotrzebnej, schorowanej końcówki życia. Projektując działania dla starszych osób, myślmy o tym, by przełamywać stereotypy: pokazywać starszym, że myślą o sobie w krzywdzący sposób, i młodszym, że nie doceniają seniorów.
Seniorzy na co dzień mierzą się ze stereotypami dotyczącymi wieku, a wielu z nich także ze stygmatyzacją wynikającą z chorób, z którymi się borykają, np. demencji.
Stereotypy mogą być bardzo ograniczające, ponieważ powodują, że starszych osób nie zaprasza się do pewnych działań lub kiedy próbują je podejmować, wzbudzają konsternację, która może skutkować zawstydzeniem i wycofaniem. Upraszczający z zasady stereotyp nie uwzględnia również zróżnicowania wewnątrz grupy seniorów. Tymczasem jest to grupa niejednolita i o bardzo rozmaitych potrzebach.
Problemem są również niepożądane postawy wobec seniorów. Przyjmują one bardzo różne formy, od braku odpowiedniej cierpliwości i życzliwości, których mogą potrzebować osoby starsze w życiu codziennym (np. w sklepie, gdzie wiele czynności zajmuje im więcej czasu, lub w autobusie, gdy potrzebują usiąść), do otwartej niechęci i dyskryminacji. Te ostatnie często wiążą z przekonaniem, że seniorzy są niepotrzebnym obciążeniem dla społeczeństwa. Pomijając kwestię niestosowności podobnego wartościowania ludzi, to również nieprawda, ponieważ osoby starsze, dzieląc się swoim doświadczeniem i wiedzą, mogą wiele wnosić do zasobów instytucji i firm jako pracownicy lub doradcy. Właśnie dlatego tak ważne jest umożliwienie im aktywnego starzenia się.
Seniorzy bywają często ofiarami nadużyć np. konsumenckich, oszustw metodą „na wnuczka” lub bezpośredniej przemocy fizycznej, emocjonalnej, ekonomicznej czy zaniedbania. Czynnikami, które ułatwiają wykorzystywanie ich, są między innymi izolacja społeczna i zależność od czyjejś opieki. W szczególnej sytuacji znajdują się starsze kobiety, które bywają także ofiarami molestowania seksualnego, czemu poświęca się dużo mniej uwagi niż w przypadku dziewczynek i kobiet w wieku produkcyjnym. Dodatkowo często jako coś naturalnego uznaje się, że są one odpowiedzialne za opiekę nad swoimi rodzicami lub współmałżonkiem, i traktuje się to jako obowiązek, nie okazując należytej wdzięczności i nie pomagając. W bardzo trudnej sytuacji są seniorzy o innych orientacjach niż heteroseksualna. To nierzadko osoby, które już w młodości doświadczyły odrzucenia i dyskryminacji, co może się przekładać na większe prawdopodobieństwo izolacji w późnych latach.
Osoby starsze są też często dyskryminowane na rynku pracy, a to utrudnia im pozostanie aktywnymi, pogarsza ich sytuację ekonomiczną i negatywnie wpływa na samopoczucie psychiczne, zwłaszcza poczucie własnej wartości.
Uznaje się osoby starsze za mało zorientowane we współczesnych realiach, co ma usprawiedliwiać traktowanie ich przedmiotowo. Działa się dla nich, zamiast z nimi. Starość nie może być usprawiedliwieniem ograniczenia aktywności obywatelskiej, prawa do samostanowienia, wyrażania swojej opinii i współdecydowania – nie tylko o sobie, ale również o społeczności. Należy w tym wszystkim pilnować, żeby promowanie aktywnego starzenia nie przerodziło się w wywieranie zbyt dużej presji, nieuwzględniającej specyfiki tej grupy.
Zerwanie ze stereotypowym myśleniem powinno stać się punktem wyjścia do namysłu nad potrzebami osób starszych i uświadomienia sobie, że potrzeby te powinny być uwzględnione w każdym aspekcie życia społecznego. Należy o nich pamiętać przy projektowaniu przestrzeni i transportu publicznego, konstruowaniu oferty kulturalnej i sportowej, przygotowywaniu regulacji dotyczących rynku pracy czy w kontaktach z sąsiadami.
Z tych wszystkich powodów konieczne są kampanie społeczne zmieniające podejście do osób starszych, a wraz z kampaniami stosowne działania instytucjonalne, które wpłyną nie tylko na postrzeganie, ale też na rzeczywiste pozytywne zmiany w traktowaniu seniorów.
