Celem innowacji jest poprawa kondycji fizycznej oraz psychicznej osób starszych zależnych i ich opiekunów, a także wypracowanie nawyków regularnych ćwiczeń fizycznych oraz intelektualnych. Sposobem na to są wykonywane w parach treningi usprawniające oraz treningi grupowe połączone z integracją.

Odbiorcami ostatecznymi innowacji są osoby starsze zależne, z pierwszymi oznakami zaników pamięci, początkiem demencji czy choroby Alzheimera i/lub z ograniczeniami ruchowymi wynikającymi z wieku, słabej kondycji fizycznej czy po urazach. Kiedyś aktywne, teraz przejawiające lęk przed wyjściem z domu, upadkiem, zgubieniem się.

Trudności i bariery dla osób starszych zależnych, które mogą być związane z uczestnictwem w innowacji to wstyd z powodu niesamodzielności, brak wiary we własną sprawczość i możliwość poprawienia swojego stanu regularnymi ćwiczeniami,

To także strach przed wyjściem z domu, do nieznanego miejsca, związany również  z problemami z poruszaniem się po mieście, lęk przed spotkaniami z nowymi osobami.

Najważniejsze korzyści z udziału w innowacji:

• lepsza kondycja fizyczna i psychiczna, usprawnienie funkcji poznawczych, uświadomienie sobie swoich możliwości i umiejętności, zadbanie o własne zdrowie i odpoczynek,
• poznanie innych ludzi w podobnej sytuacji, szansa na spędzenie czasu z nowymi osobami, urozmaicenie codzienności, wzajemne motywowanie się do samodzielnych ćwiczeń w domu,
• wzmocnienie relacji ze swoim opiekunem, poznanie nowych sposobów spędzania czasu samemu i z innymi osobami (członkami rodziny, znajomymi) oraz sposobów zadbania o siebie.

Odbiorcami pośrednimi innowacji są opiekunowie osób starszych zależnych.  Jest to grupa bardzo zróżnicowana, najczęściej małżonkowie osób zależnych (często same potrzebująca wsparcia) lub ich dzieci. Swój czas wolny poświęcają opiece nad osobą zależną, głównie czynnościom porządkowym, opiekuńczym, towarzyszeniu w czasie wizyt lekarskich. Są przemęczone, zrezygnowane, bez wsparcia wśród bliskich, niewidzące szansy na poprawę swojej sytuacji. Opiekunami mogą być także osoby zatrudnione przez rodzinę, często działające według swoich wypracowanych schematów i zamknięte na nowe sposoby działania.

Opiekunowie mogą mieć trudność z regularnym uczestnictwem w treningach ze względu na nadmiar obowiązków, brak czasu i możliwości dojazdu. Często potrzebują przełamania własnych utartych schematów działania i myślenia, by dostrzec pozytywne efekty wspólnej pracy z osoba zależną.

Najważniejsze korzyści z udziału w innowacji:

• poznanie sposobów na zaangażowanie osoby zależnej w proste czynności tj. wstawanie, zmiana pozycji na łóżku, a dzięki temu odciążenie siebie,
• poprawa własnej kondycji i relacji z podopiecznym,
• poznanie innych osób w podobnej sytuacji, okazja do stworzenia grupy wsparcia, dzielenia się wiedzą i doświadczeniem (dzięki spotkaniom grupowym).

Użytkownikami innowacji są instytucje i organizacje, które prowadzą działania dla  osób starszych, organizacje zrzeszające opiekunów osób starszych i osoby starsze zależne:  centra aktywności seniorów, kluby seniora, domy kultury oraz trenerzy.

Trudności przy wprowadzaniu innowacji mogą być związane ze znalezieniem źródła finansowania programu, dotarciem do potencjalnych odbiorców, a także  przekonaniem ich do wyrwania się z utartych schematów działania i do sensowności uczestniczenia w programie. Niełatwe może być dostosowanie godzin treningów, tak aby skorzystali na nich seniorzy i ich opiekunowie.

Najważniejsze korzyści z wprowadzenia innowacji:

• poszerzenie oferty o innowacyjne treningi ćwiczeń ciała i umysłu oraz pracy w duecie, dla osób starszych zależnych, co będzie skutkować budowaniem trwałej relacji z nową grupą odbiorców, którzy mogą w przyszłości skorzystać także z innych realizowanych działań,
• otrzymanie wraz z programem treningów materiałów zawierających opis ćwiczeń w formie papierowej i wideo (w tym wskazówki do pracy z seniorami, dotyczące motywowania, zachęcania, wskazywania celowości ćwiczeń oraz praw osób starszych).

Szczegółowe informacje na temat kolejnych działań znajdziecie w scenariuszach treningów indywidualnych i grupowych.

1. Wyznaczcie koordynatora innowacji. To będzie osoba odpowiedzialna za działania.
2. Znajdźcie trenera do prowadzenia treningów ruchowych. Osoba ta powinna mieć uprawnienia do prowadzenia zajęć ruchowych i doświadczenie w pracy z seniorami. Ważne, żeby była to osoba empatyczna, cierpliwa, kreatywna, elastyczna i wyrozumiała, szanująca osoby starsze. Przekażcie jej uzupełnienie do materiałów instruktażowych w formie papierowej – wskazówki dla trenera.
3. Znajdźcie moderatora do prowadzenia części integracyjnej podczas spotkań grupowych. Zwróćcie uwagę, czy jest to ktoś doświadczony w pracy z grupą i z osobami starszymi, pomysłowy, umiejący dostosować się do nastroju, zainteresowań grupy.
4. Zapewnijcie przestrzeń dostosowaną do potrzeb osób starszych i/lub niepełnosprawnych, w której odbywać się będą spotkania grupowe.
   Potrzebna będzie duża sala do ćwiczeń fizycznych oraz miejsce na spotkania integracyjne (kawiarenka), dostępne dla osób z niepełnosprawnościami. Zwróćcie uwagę, żeby było to pomieszczenie dopasowane wielkością do liczby osób biorących udział w spotkaniu, z krzesłami, z odpowiednim nagłośnieniem oraz łatwym dostępem do toalety.
5. Kupcie sprzęt do treningów indywidualnych i grupowych. Dobrze jest najpierw poznać uczestników, ich możliwości i ograniczenia i pod tym kątem dostosować do nich sprzęt do ćwiczeń fizycznych i materiały do ćwiczeń pamięciowych. Polecamy stworzenie takiego podstawowego zestawu pomocy/przyrządów dla trenera, który będzie wykorzystywany podczas pierwszych treningów i na tej podstawie będzie można ustalić optymalne pomoce dla uczestników. Pamiętajcie również o zestawie przyborów do ćwiczeń dla trenera (taśmy, piłki itp.), tak aby mógł pokazywać ćwiczenia z ich wykorzystaniem. Ponadto dobrze jest mieć kilka zapasowych zestawów, bo np. ktoś z uczestników, może zapomnieć sprzętu.
6. Wydrukujcie materiały papierowe i nagrajcie lub udostępnijcie materiały wideo dla uczestników spotkań. Pamiętajcie, że materiały będą wielokrotnie wykorzystywane, więc wydrukujcie je na grubszym papierze, w formie np. kołonotatnika. (materiały instruktażowe do ćwiczeń fizycznych i pamięciowych – w formie papierowej oraz w formie filmiku).
7. Zapewnijcie wsparcie wolontariuszy podczas spotkań grupowych. Zaproście do pomocy 2-3 osoby – ich zadaniem będzie pomoc osobom starszym przy wchodzeniu i wychodzeniu z budynku, pokierowanie do toalety, pomoc przy spotkaniu integracyjnym podczas kawiarenki, rozmowa z uczestnikami (mogą to być osoby młode, aby integrować międzypokoleniowo lub seniorzy, którzy są np. uczestnikami centrum aktywności seniora czy miejscowego UTW).
8. Przeprowadźcie rekrutację do projektu. 

Konieczne będzie:

• przygotowanie ulotek, plakatów, wiadomości e-mailowych, reklamowych;

• wydrukowanie i kolportaż ulotek, plakatów, rozesłanie e-maili do instytucji związanych z seniorami czy opiekunami osób starszych tj. centrów aktywności seniora, UTW, domów kultury, przychodni, bibliotek, kościołów, rada dzielnicy.

• opublikowanie treści w mediach społecznościowych, gazetach,

• bezpośrednie rozmowy z seniorami w centrum aktywności seniora, rozmowy z uczestnikami zajęć ruchowych: fitness, pilates, joga dla seniora, urzędnikami, MOPS-em; uruchomienie prywatnych, sąsiedzkich i koleżeńskich kontaktów,

• zaplanowanie terminu spotkania informacyjnego dla potencjalnych uczestników programu, w celu uzupełnienia niezbędnej dokumentacji (o dane uczestników, zaświadczenia lekarskie), zapoznania z regulaminem uczestnictwa i ustalenie dogodnych terminów.

9. Zorganizujcie treningi indywidualne.

Przekażcie trenerowi kontakty do uczestników w celu ustalenia dogodnych terminów i godzin spotkań w domu seniora. Nadzorujcie realizowanie tych spotkań.
Uzupełnieniem treningów są ćwiczenia wykonywane samodzielnie przez uczestników – w tym celu dostarczcie im materiały instruktażowe do ćwiczeń fizycznych i pamięciowych – w formie papierowej oraz w formie filmiku.

10. Zorganizujcie spotkania grupowe – treningi grupowe połączone ze spotkaniami integracyjnymi. Ustalcie dogodne terminy i godziny spotkań, poinformujcie o tym uczestników; warto kilkakrotnie przypomnieć o zaplanowanym spotkaniu, np. SMS-em tydzień przed spotkaniem i kolejnym, na dzień przed spotkaniem (pamiętajcie, aby SMS-y były krótkie i zawierały tylko najważniejsze informacje).

11. Dodatkowo możecie:

• znaleźć psychologa do spotkań z seniorami czy opiekunami osób starszych;

• poszukać dostępnych materiałów czy broszur omawiających kwestie opieki nad osobą starszą, kwestie dotyczące demencji czy choroby Alzheimera (polecamy materiały przygotowane przez Stowarzyszenie Syntonia).

Uważamy, że najlepiej by było, gdyby osobami odpowiedzialnymi za działanie modelu byli pracownicy organizacji działającej na rzecz seniorów czy domów kultury, mający doświadczenie w pracy ze środowiskiem osób starszych. Ale mogą to być też działacze lokalni czy opiekunowie osób zależnych z osobowością lidera, mający chęci i dostęp do zasobów lokalowych, osobowych i finansowych..

Bardzo ważną osobą jest trener (instruktor rekreacji ruchowej). Jest to osoba, która najwięcej czasu spędza z uczestnikami, więc ważne, aby miała doświadczenie w pracy z seniorami i lubiła pracować z tą grupą społeczną. Trener jest niezbędny w prawidłowym działaniu modelu, gdyż odpowiada on za bezpieczeństwo, odpowiedni dobór ćwiczeń i prawidłowość ich wykonywania.

Dodatkowo na podstawie opinii eksperta, badacza i własnych doświadczeń widzimy, że:

• osoba starsza zależna ma dużo większą motywację i chęć do ćwiczeń przy profesjonaliście;
• osoba zależna widząc trenera uczącego opiekuna, nabiera zaufania do wiedzy opiekuna, potrzebnej do dalszej, samodzielnej pracy;
• z samymi materiałami instruktażowymi opiekun nie byłby pewny czy dobrze wykonuje ćwiczenia i czy nie zrobi krzywdy osobie zależnej;
• opiekun przy trenerze czuje się odciążony;
• trener uczy opiekuna sposobów motywowania osoby zależnej, odpowiedniego formułowania komunikatów, nie wyręczania, nie zmuszania;
• trener wyjaśnia celowość i korzyści płynące z wykonywania ćwiczeń.

Wsparciem dla trenera będzie moderator spotkań grupowych – może to być ta sama osoba, która koordynuje działanie modelu. Istotne jest, żeby była to osoba wrażliwa, optymistyczna, elastyczna i kreatywna. Ważne, aby moderator spotkań grupowych był w stałym kontakcie z trenerem prowadzącym spotkania indywidualne. Dobrze, jeśli trener na bieżąco przekazuje moderatorowi informacje o poszczególnych uczestnikach i o przebiegu treningów indywidualnych. Spotkanie grupowe powinno być wspólnie zaplanowane przez moderatora i trenera, tak aby poszczególne części współgrały ze sobą. Obie te osoby powinny też w czasie spotkania uzupełniać się nawzajem i wspierać się w trudniejszych momentach.

Przy założeniu, że z rozwiązania będzie korzystało 10 par (senior zależny + opiekun) koszt pierwszych 3 miesięcy programu, kiedy naprzemiennie odbywają się treningi indywidualne i grupowe obejmuje:

• wynagrodzenie trenera (min. 6 spotkań indywidualnych z każdą parą):  6000 zł + 300 zł treningi grupowe,
• wynagrodzenie moderatora (3 spotkania grupowe po 3 godz.): 495 zł,
• wynajęcie sali na spotkania grupowe(3 x 3 godz., w tym czas na przygotowanie przed spotkaniem i posprzątanie po spotkaniu): 550 zł,
• catering w czasie spotkań grupowych: 900 zł (alternatywnie poczęstunek przyniesiony przez uczestników),
• zakup przyborów do ćwiczeń fizycznych i pamięciowych: ok. 2500 zł,
• koszt wydruku materiałów w formie papierowej: 1000 zł.

Koszt następnych 9 miesięcy prowadzenia programu, kiedy raz w miesiącu odbywałoby się spotkanie grupowe, a poza tym uczestnicy ćwiczyliby samodzielnie w domu, wyniósłby ok. 3000.

Szacunkowy roczny koszt użytkownika, np. klubu seniora to 15 000 zł

Koszt roczny na parę (senior + opiekun) to 1500 zł

Koszt roczny na 1 osobę to 750 zł

Porównując powyższe wyliczenia z kosztami prowadzenia regularnych treningów dla grupy 20-30 aktywnych seniorów (raz w tygodniu po 1 godz. ćwiczeń w grupie 10 – 15 osób), koszt wydaje się porównywalny, tym bardziej gdyby te treningi dla aktywnych seniorów rozszerzyć o kawiarnianą część integracyjną.

• wykwalifikowany, dyspozycyjny trener,
• koordynator/moderator – może być przygotowany wolontariusz, empatyczny, cierpliwy, podmiotowo traktujący osoby starsze, dyspozycyjny, typ liderski, zadaniowy, z doświadczeniem w pracy z grupą,
• sala wyposażona w krzesła, stoły, dostosowana do ćwiczeń i zorganizowania kawiarni;
• środki finansowe na wynagrodzenia, wydruk materiałów instruktażowych z opisem ćwiczeń, przybory do ćwiczeń.

Wyniki ewaluacji rozwiązania mówią wyraźnie o intuicyjności rozwiązania, użyteczności z poziomu odbiorców oraz znacznym stopniu pozytywnego doświadczenia:

• Osoby starsze zależne oceniają, że są zmotywowane do udziału w innowacji. Wskazywały dłuższe utrzymanie samodzielności i sprawności fizycznej oraz umysłowej jako swój ważny cel. Jest on zgodny z teorią zmiany innowacji.

Psychika dąży do tego, żeby nie być zależnym, nie być ciężarem dla tych bliskich, jeśli tylko może.

Mnie się to bardzo podoba. To jest takie zaskakujące. Człowiek się wysila.

W ciągu sześciu spotkań osoby starsze zależne i ich opiekunowie są w stanie nauczyć się samodzielnie ćwiczyć i co więcej, poznać sekwencje ruchów, które ułatwiają im wykonywanie codziennych czynności, jak na przykład wstawanie czy ubieranie się. Dla jednej z uczestniczek proponowane ćwiczenia miały charakter rehabilitacji i pomogły jej odzyskać sprawność po złamaniu.
Na pewno pokazała też ćwiczenia [trenerka], które wybitnie pode mnie były pokazane. Masaże piłeczką pingpongową albo prowadzenia po ścianie. W każdym razie takie, które mi usprawniają nogę.

• Ważnym elementem innowacji są również ćwiczenia pamięci, do których wykorzystywane są dostępne na rynku gry (np. Cortex), a w przypadku gdy gra nie odpowiada możliwościom osób starszych zależnych, proponowane są alternatywy z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku. Rozwiązanie takie jest niezwykle efektywne, ponieważ wykorzystuje materiały dostępne wszystkim odbiorcom, niezależnie od kompetencji i sytuacji materialnej. Ponadto są to przedmioty znane osobom starszym, a ich użycie nie wymaga nauki. Rozwiązanie to bardzo podobało się odbiorcom ostatecznym, którzy przede wszystkim doceniali pomysłowość innowacji.

• O sukcesie innowacji może świadczyć także deklarowana chęć samodzielnego wykonywania ćwiczeń fizycznych i treningów pamięci przez część osób starszych zależnych w przyszłości. Ponadto innowacja spełnia kryterium satysfakcji. Osoby starsze zależne deklarowały nie tylko, że mają chęć do dalszych ćwiczeń, ale też że sprawia im to przyjemność.”

Ja się chwalę tym, że tu przychodzę. Ja wszystkim mówię, jak to wygląda: żałujcie, że nie bierzecie udziału.

Kontynuacja tego uszczęśliwiłaby nas […] Bardzo pożyteczne naprawdę.