Celem innowacji jest umożliwienie osobom starszym zależnym dostępu do oferty lokalnej instytucji kultury i/lub instytucji edukacyjnej. Sposobem na to jest uruchomienie sieci wolontariackiej, ułatwiającej transport z domu do instytucji dzięki specjalnej aplikacji mobilnej.

Odbiorcami ostatecznymi innowacji są osoby starsze zależne, które mają motywację do tego, aby wyjść z domu, potrzebują jedynie (aż) wsparcia. W skład tej grupy wchodzić będą osoby niegdyś aktywne, które wraz z utratą sprawności musiały zrezygnować z wcześniejszego stylu życia i/lub osoby samotne zależne, dla których możliwość skorzystania z innowacji będzie szansą do spotkania się z innymi ludźmi i wyjścia z domu.

Osoby starsze zależne ze względu na bariery architektoniczne jak progi czy schody mogą mieć trudności z wyjściem z domu, stąd konieczna jest pomoc wolontariuszy. Mogą też bać się wyjść z obcą osobą, dlatego ważne jest wcześniejsze spotkanie z koordynatorem-dyspozytorem, a także współpraca z gminną instytucją (np. MOPS-em) lub przedstawicielem urzędu gminy. Z naszego sondażu przeprowadzonego wśród osób starszych zależnych wynika, że instytucja jest dla nich gwarantem bezpieczeństwa.

Korzyścią z wprowadzenia innowacji jest możliwość powrotu do dawno nieodwiedzanych miejsc, a pamiętanych z czasów młodości, to także powrót do często pięknych wspomnień. Inną korzyścią wymienianą przez osoby starsze zależne jest ustalony, regularny rytm wychodzenia z domu. Być może właśnie główna korzyść to mobilizacja do wysiłku, do uporządkowania dnia, bo o określonej godzinie przyjedzie wolontariusz i razem – jak wcześniej zaplanowano – wyjdą z domu.

Odbiorcami pośrednimi są osoby starsze, aktywne, działające w wolontariacie, radach seniorów, uniwersytetach trzeciego wieku, grupach parafialnych, bibliotecznych kołach zainteresowań, kołach gospodyń wiejskich, organizacjach pozarządowych, lokalnych, również nieformalnych, grupach aktywizujących seniorów,.

Dla wolontariuszy, którzy uczestniczyli w badaniach przed testowaniem innowacji, ważne było poczucie bezpieczeństwa związane z udziałem w projekcie. Zwracali uwagę, że mogą obawiać się wchodzenia do domów osób zależnych. Dodatkowo uczestnicy badań podkreślili, że pomoc, jakiej wymagać będą osoby zależne, może przekroczyć ich możliwości fizyczne (np. ze względu na problemy z kręgosłupem) i logistyczne (np. z powodu braku prawa jazdy, braku dostępu do samochodu). Wobec tego stworzyliśmy takie ramy projektu, aby każda ze stron mogła poczuć się w nim bezpiecznie: przygotowaliśmy regulamin korzystania z projektu (znajduje się w każdym z trzech „Poradników”: poradniku dla instytucji, poradnik dla koordynatora-dyspozytora, poradniku dla wolontariuszy), wsparcie logistyczne i merytoryczne dla wolontariusza (szkolenia, o których mowa w „Poradnikach”). Zdecydowaliśmy też, że koordynator-dyspozytor spotka się z osobami zależnymi, jeszcze nim te skorzystają z pomocy wolontariuszy.

Wolontariusze przechodzą szkolenie, podczas których uczą się bezpiecznych zachowań – i z punktu widzenia ich zdrowia, i bezpieczeństwa na ulicy (patrz „Scenariusz warsztatów dla wolontariuszy seniorów” w „Poradnikach”).

Jedną z głównych obaw, jakie pojawiły się na etapie krystalizowania się projektu, była kwestia dyspozycyjności wolontariuszy – czy zawsze sprostają zadaniu i czy osoby zależne, chcące dotrzeć na wydarzenie nie będą „zostawione na lodzie”. Warto więc zaangażować wolontariuszy we współtworzenie modelu, także przy określaniu jego ram czasowych i przestrzennych. W razie problemu z dotrzymaniem terminu, należy zadbać o poinformowanie osoby starszej zależnej trudnościach, przeprosić za utrudnienia i szybko umożliwić jej skorzystanie ze wsparcia.

Według badań przeprowadzonych przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Woj. Śląskiego, seniorzy, którzy chcą działać na rzecz innych, najczęściej wskazują pomaganie potrzebującym i chorym. Badania – również wykonane wśród seniorów aktywnych w procesie przygotowywania projektu innowacji – pokazały też silną chęć bycia potrzebnym. To kolejny ważny element w proponowanej innowacji.

Użytkownikami innowacji są instytucje kultury: teatr, filharmonia, dom kultury, biblioteka organizująca zajęcia dla osób starszych. Mogą z niej jednak skorzystać również placówki edukacyjne (np. UTW, planetarium, centrum nauki), miejsca proponujące działania społeczne (np. wiejska świetlica, klub organizujący spotkania seniorów). Władze gmin, w których wymienione instytucje działają, mogą tworzyć rodzaj parasola – koordynatora dla kilku instytucji korzystających z modelu.

Największą trudnością dla użytkownika może okazać się zorganizowanie grupy wolontariuszy seniorów (nie jest wykluczone zaangażowanie wolontariuszy młodych) i przeszkolenie ich. Seniorzy nie są zbyt chętni do działania w wolontariacie. Jeśli już zaczną działać, trudno ich zmotywować do stałej pomocy (uwagi, jak jednak poradzić sobie z naborem i utrzymaniem zespołu wolontariuszy seniorów w poradniku dla wolontariuszy).

Jesteśmy jednak przekonani, że w modelu więcej jest dla użytkownika korzyści:

• powrót do korzystania z oferty instytucji przedstawicieli najstarszego pokolenia,
• aktywizacja osób starszych zależnych, nad którymi bardzo często opiekę sprawuje gmina,
• rozwój sieci wsparcia działającej na rzecz aktywizacji osób starszych zależnych,
• wspieranie lokalnej aktywności, które jest zadaniem w w dużej mierze należącym do gminy,
• wypracowanie modelu pracy z wolontariuszami.

Osoba starsza zależna informuje dyspozytora – przy pomocy aplikacji lub telefonicznie – że chciałaby dotrzeć przy wsparciu wolontariuszy na konkretne wydarzenie kulturalne, edukacyjne lub społeczne. Dyspozytor zbiera od osoby starszej zależnej informacje potrzebne do zorganizowania jej pomocy (np. gdzie mieszka, czy potrafi sama wyjść z mieszkania, z budynku, z jakich sprzętów musi korzystać przy poruszaniu się, czy przed domem można zaparkować), zleca pracę wolontariuszowi, podając mu potrzebne informacje o podopiecznym, zamawia odpowiedni transport. Wolontariusz dociera do osoby starszej zależnej, zabiera ją na wydarzenie, towarzyszy jej na nim, wspiera, a po zakończeniu pomaga wrócić do domu.

By to wszystko działało u was równie prosto, potrzebne wam będzie kilka elementów (o wszystkich szczegółowo przeczytacie w trzech „Poradnikach” (poradnik dla instytucji, poradnik dla koordynatora-dyspozytora, poradniku dla wolontariuszy):

1. Wydarzenie/zajęcie, na które zapraszacie osoby starsze zależne. Ważne, żeby odbywały się w miejscu dostępnym dla niepełnosprawnych. Powinno też być na tyle atrakcyjne, by osoby starsze zależne chciały pokonać trudności i wyjść z domu.
2. Nabór wolontariuszy seniorów. Wolontariusze są filarami tego projektu, więc praca z nimi wymaga dużego starania. Wolontariusze seniorzy pracujący przy projekcie muszą być: kulturalni, mili, cierpliwi, życzliwi, empatyczni, ale też samodzielni. Tu ważna jest jakość, nie ilość. Chętnych do pracy szukajcie w centrach wolontariatu, organizacjach pozarządowych, uniwersytetach trzeciego wieku, klubach seniora, radach seniorów, wśród znajomych. W czasie naszego testowania założyliśmy: potrzebujemy dwóch wolontariuszy na jedną osobę starszą zależną. Szkolenie przeszła cała grupa, a w czasie konkretnych działań korzystaliśmy z pomocy tylu osób, ile było potrzebnych.

Szczegółowe rady dotyczące naboru wolontariuszy seniorów znajdziecie w poradniku dla instytucji nr 1 w podrozdziale „Nabór wolontariuszy”. Pamiętajcie o podmiotowości wolontariuszy. Pytajcie ich o zdanie, opinie, decydujcie wspólnie z nimi. Dbajcie o nich równie mocno, jak o osoby starsze zależne.

3. Nabór trenerów na szkolenie wolontariuszy seniorów. W czasie rozmowy z wolontariuszami oceńcie i wspólnie zdecydujcie, jakie szkolenie powinni przejść (niech udział w nim bierze również dyspozytor; dobrze, żeby miał te same umiejętności i wiedział, co może przypominać wolontariuszom i czego może od nich oczekiwać). Koniecznie zaplanujcie szkolenie z rehabilitantem lub fizjoterapeutą. Pokaże, jak starszej osobie pomóc wstać, poruszać się, by samemu nie zrobić sobie krzywdy i pomoże to przećwiczyć. Ważne jest szkolenie z psychologiem. Osoby starsze często mają depresję, dlatego przydadzą się ćwiczenia i wskazówki, które pozwolą nauczyć się, jak rozmawiać z podopiecznymi, by im pomagać, a nie pogarszać ich stanu, ale też jak przekonać osobę starszą zależną, która poprosiła o pomoc, a potem nie chce wstać z łóżka. Przyda się wykład prawnika (dotyczący świadczeń przysługujących wolontariuszowi, ubezpieczenia, a także działań koniecznych, kiedy w trasie zdarzy się wypadek). Można zaproponować także warsztat ze specjalistą od samoobrony, który opowie i pokaże, jak reagować, gdy wolontariusz z podopiecznym zostanie napadnięty, jak się przed napaścią ustrzec.

4. Szkolenia wolontariuszy seniorów. Zorganizujcie i przeprowadźcie szkolenia z wiedzy i umiejętności, które będą potrzebne podczas działań. W czasie testowania innowacji nasi wolontariusze przeszli szkolenia z koordynatorem projektu (o projekcie, rodzaju działań), rehabilitantem (bezpieczna pomoc osobom starszym zależnym), psychologiem (rozmowa z osobami z depresją), prawnikiem (działanie w razie wypadku), specjalistką od emisji głosu (higiena gardła i strun głosowych), bo w trakcie działań okazało się, że znacznie nadwyrężają właśnie głos. Naszą propozycję scenariusza dla trenerów znajdziecie w rozdziale „Scenariusz warsztatów dla wolontariuszy seniorów” w poradniku dla instytucji.

5. Poszukiwanie dyspozytora. Dyspozytor to mózg całej operacji. Powinien znać waszą instytucję i wolontariuszy, by wiedzieć, do kogo się zwrócić w każdej sytuacji i odpowiednio podzielić zadania. Powinien też uczestniczyć w szkoleniach dla wolontariuszy. Dyspozytor korzysta z telefonu (kontakt z wszystkimi uczestnikami projektu) i komputera (aplikacja). Odbiera zgłoszenia osób starszych zależnych, zbiera o nich informacje potrzebne do pomocy, określa trasę, uzgadnia z przewoźnikami, planuje szkolenie wolontariuszy seniorów, ale także szkoli. Rozdziela zadania, a dzień przed przejazdem informuje osoby starsze zależne jaki jest program, kiedy i gdzie czekał będzie samochód, kiedy przyjedzie wolontariusz (z identyfikatorem), poda jego imię. W dniu wydarzenia koordynuje wszystkie działania, jest w miejscu wydarzenia. Może też towarzyszyć podopiecznym, jeśli zabiera ich bus.

Dyspozytor może być jednocześnie koordynatorem pracy wolontariuszy seniorów w instytucji, która zaprasza osoby starsze zależne na wydarzenie. Tak było w naszym wypadku i bardzo ułatwiło działania.

6. Audyt przestrzeni w miejscu zajęć. Sprawdźcie dokładnie trasy przejścia, a także miejsca, gdzie będą przebywać osoby starsze zależne. Warto, by zrobił to z wami ktoś z zewnątrz – zaprzyjaźniona osoba, z niepełnosprawnościami podobnymi do tych, które mają wasi goście, mająca praktyczną wiedzę na temat poruszania się i potrzeb osób starszych, np. miejski pełnomocnik ds. osób z niepełnosprawnościami. (Poradnik dla instytucji).

7. Nabór osób starszych zależnych chętnych do skorzystania z zajęć.
Ważnym elementem przekazywania informacji w czasie naszego testowania innowacji były przygotowane zaproszenia na zajęcia. To w nich podaliśmy kontakt do osoby, która udzieli informacji (dyspozytora). Razem z zaproszeniem przekazywaliśmy ankietę z pytaniami, które miały pomóc zorganizować wsparcie i transport, oraz regulamin o warunkach udziału w projekcie. Wszystkie te materiały znajdziecie w poradniku dla instytucji, poradniku dla koordynatora-dyspozytora oraz w poradniku dla wolontariuszy).

8. Zamówienie transportu. Warto zorientować się, czy w waszej miejscowości urząd gminy dysponuje busami, np. do przewozu dzieci. Jeśli dopasujecie godziny przewozu osób starszych zależnych do godzin, kiedy busy nie są używane, może uda się wypożyczyć je bezpłatnie.

9. Aplikacja. Osoby starsze zależne poprzez aplikację (stronę drogadokultury.pl) mogą zawiadomić, że chcą skorzystać z pomocy wolontariuszy i wziąć udział w wydarzeniu instytucji kultury. Dodatkowo aplikacja pomaga osobom starszym oswoić się z nowymi technologiami. 

W modelu kluczową osobą jest dyspozytor. Sugerujemy, by był jednocześnie koordynatorem projektu. To więcej pracy, ale też większe możliwości działania (kiedy trzyma się wszystkie sznurki, łatwiej sterować).

Dyspozytor współpracuje z grupą wolontariuszy seniorów. Szacujemy, że na 1 osobę starszą zależną dobrze mieć 2 wolontariuszy. To liczba maksymalna, a nawet ekstremalna, ale jeśli podopieczny wymaga pomocy przy zejściu ze schodów, nie zawsze jeden senior wolontariusz wystarczy.

Cała grupa wolontariuszy powinna przejść szkolenie. Do konkretnych działań liczbę osób dobieramy według potrzeb (szczegóły w „Poradnikach”).

Jeśli to możliwe, niech każda osoba starsza zależna ma zawsze tego samego opiekuna – wolontariusza seniora. To pozwala zbudować relacje i dobrze rokuje na przyszłość.

• Aplikacja – gotowa, koszt: 0 zł.
• Wolontariusze – praca bezpłatna, koszt: 0 zł.
• Szkolenie wolontariuszy – godzina pracy trenera kosztuje 100 zł, więc koszt 10-godzinnego szkolenia: 1000 zł. Można jednak szukać grantów na rozwój wolontariatu seniorów (m.in. ASOS, małe granty), zaproponować partnerstwo uczelni (uczelnie często promują swoje działania przez wolontariat pracowników, studentów; czasem mają swoje programy grantowe, które finansują działania w partnerstwie).
• Przejazdy osób starszych zależnych – jeśli uda wam się wejść w partnerstwo z gminą: 0 zł; koszt taksówek: w zależności od tras, negocjacji z firmą. Przejazdy mogą też odbywać się komunikacją miejską (osoby starsze mają często bezpłatne przejazdy) lub samochodami wolontariuszy (dobrze wtedy zwracać koszty jak za delegację – 0,84 zł za km).
• Poczęstunek dla szkolących się wolontariuszy – my zaplanowaliśmy 40 zł dziennie na osobę.
• Druki: zaproszenia, ankiety, regulamin, dyplomy – koszt zależny od liczby i jakości.
• Komputer/tablet i telefon dla dyspozytora – zakładamy, że sprzęt jest wyposażeniem instytucji.
• Praca dyspozytora – koszt połowy etatu – to jedyny osobowy koszt, który trzeba zaplanować.
• Komputery/tablety/smartfony – zakładamy, że są własnością osób starszych lub mamy do nich dostęp w ramach partnerstw (ze szkołą, z urzędem).
• Bilety na wydarzenie – koszt jest po stronie instytucji lub płacą za nie osoby starsze zależne (zakładamy, że mają zniżkę).

Przy założeniu że obejmujemy wsparciem 10 osób zależnych, wydajemy:

• 1000 zł na opłaty dla trenerów szkolących wolontariuszy,
• 800 zł na wyżywienie wolontariuszy w czasie szkolenia,
• 500 zł na materiały papiernicze w ciągu roku,
• 300 zł miesięcznie na przejazdy osób starszych zależnych w towarzystwie wolontariuszy,
• 1050 zł brutto miesięcznie na pół etatu dla dyspozytora (połowa płacy minimalnej, bo praca dyspozytora nie pochłania całego etatu).

Koszt objęcia innowacją 1 osoby starszej zależnej przez cały rok wynosi 1640 zł.

1. Wolontariusze seniorzy chętni do przejścia szkolenia, do nowych działań, do wspierania innych seniorów.
2. Mózg całości, czyli dyspozytor.
3. Zajęcia na tyle atrakcyjne dla osób starszych zależnych, że będą chciały pokonać – przy wsparciu – swoją słabość, nawyki. Zajęcia muszą odbywać się w pomieszczeniach dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami.
4. Partnerstwo z gminą, bo to ułatwia dużo działań (a osoby starsze zależne czują się bezpieczniej): macie szanse na wypożyczenie busa, wynajęcie sali, skorzystanie z komputerów na warsztaty itd. W gminie często jest też pełnomocnik ds. organizacji pozarządowych. To może ułatwić dotarcie do grona wolontariuszy.
5. Dostęp do internetu i sprzętu komputerowego, potrzebnych do szkoleń z ich obsługi.

Specyfikacja wymagań sprzętowych dla aplikacji:

• Windows Server 2012 r2 lub nowszy + IIS 7.0,
• .NET Framework 4.5.2 + ASP.NET + ASP.NET MVC 5,
• IIS URL Rewrite,
• MSSQL Server 2008 lub nowszy,
• 100 MB przestrzeni dyskowej,
• miesięczny transfer 200MB lub wyższy,
• certyfikat SSL dla domeny aplikacji,
• profil WebDeploy.

6. Dostęp do aplikacji – aby wejść na panel dyspozytora, najpierw należy wysłać mail z prośbą o udzielenie dodatkowego dostępu. Po weryfikacji panel administracyjny będzie dostępny dla dyspozytora pod adresem: https://drogadokultury.pl/manage/transportrequests

Po zalogowaniu przy użyciu własnego adresu mailowego i ustalonego mailowo hasła dyspozytor może korzystać z panelu.

Już na tym pierwszym etapie osoby starsze zależne mówiły często o satysfakcji z podjęcia decyzji o wyjściu z domu. Natomiast uczestniczenie w zajęciach, spotkaniach i edukacji „tabletowej’’ to już aktywność przynosząca satysfakcję na poziomie relacji społecznych, czy wyzwań intelektualnych. Uczestnicy mówią wprost o poprawie samopoczucia, o przyjemności i radości z przebywania wśród ciekawych osób oraz rówieśników. Często deklarowane przez uczestników były ich sukcesy związane z odświeżaniem pamięci – pobyt w znanym (ale dawno nieodwiedzanym) miejscu uruchamiał wspomnienia. Satysfakcję przyniosły nowe kompetencje informatyczne, które otwierały nowe możliwości, np. komunikacji z rodziną za granicą.