Celem innowacji jest poprawa jakości życia i dobrostanu psychicznego opiekunów osób starszych zależnych, wzrost jakości opieki świadczonej osobie zależnej oraz poprawa relacji pomiędzy opiekunem i osobą starszą zależną. Sposobem na to jest system wsparcia dla opiekunów w sferze emocjonalnej, fizycznej i społecznej.

Odbiorcami ostatecznymi innowacji są opiekunowie osób starszych zależnych. Zwykle są nadmiernie obciążeni fizycznie i psychicznie, często nie potrafią szukać wytchnienia, są wypaleni. Istotnymi przeszkodami utrudniającymi poprawę jakości ich życia jest niedostatek wiedzy i nieznajomość podstawowych technik radzenia sobie ze stresem oraz codziennymi trudnościami. Innowacja ma im pomóc w przezwyciężaniu tych problemów.

Trudności dla opiekuna na etapie wprowadzania innowacji:

• obawy, czy mogą zadbać o siebie, czy mogą powierzyć opiekę obcej osobie – wątpliwości te zostały rozwiane dzięki udziałowi w warsztatach i spotkaniom z psychologiem.
• obawy, czy wolontariusz zdoła go zastąpić w czasie jego nieobecności (często pojawiają się słowa: „przecież ja potrafię lepiej”) – wspólny wyjazd edukacyjny daje możliwość wzajemnego poznania się opiekunów, wolontariuszy i starszych osób zależnych, a jednocześnie jest okazją do pokazania opiekunom, że wolontariusze są przygotowani do zajmowania się osobą zależną; ważne jest odpowiednie wprowadzenie wolontariusza do mieszkania osoby zależnej, przy czym najważniejszy jest pierwszy kontakt opiekuna z wolontariuszem w obecności koordynatora projektu.

Korzyści dla opiekuna:

• wolny czas dla siebie,
• nowa wiedza i nowe umiejętności dotyczące opieki nad osobami starszymi zależnymi,
• wzmocnienie odporności psychicznej na trudne sytuacje (między innymi rodzinne), jakie niesie ze sobą opieka nad bliską osobą zależną,
• przełamanie izolacji i nawiązanie nowych relacji ze znajdującymi się w podobnej sytuacji życiowej innymi opiekunami, a także z wolontariuszami i osobami zależnymi, uzyskanie wzajemnego wsparcia.

Odbiorcy pośredni – wolontariusze. To ważna dla innowacji grupa odbiorców pośrednich, bez których nie można realizować projektu. Wolontariuszami są seniorzy, chcący swój wolny czas poświęcić innym. Powinny to być osoby empatyczne, uważne, umiejące słuchać i łatwo nawiązujące kontakty. Warto zaangażować wolontariuszy działających np. w UTW.

Trudności dla wolontariusza na etapie wprowadzania innowacji:

• obawa, czy podoła powierzonej roli opiekuna, np. ze względu na brak doświadczenia,
• brak akceptacji ze strony osoby chorej lub opiekuna.

Korzyści dla wolontariusza:

• nowe umiejętności oraz doświadczenia,
• poczucie bycia potrzebnym/potrzebną.

Odbiorcy pośredni – osoby starsze zależne. Są to najczęściej osoby w wieku powyżej 70. roku życia, schorowane, z ograniczoną mobilnością, często leżące, również z nadwagą. Stan zdrowia utrudnia im kontakt i komunikację z najbliższym otoczeniem, np. nie sygnalizują swoich potrzeb.

Trudności na etapie wprowadzania innowacji:

• zaakcepowanie nowej osoby, która ma pełnić rolę opiekuna,
• nie pozwolenie swojemu opiekunowi na wyjście z domu.

Korzyści dla osób starszych zależnych:

• poznanie nowej osoby,
• urozmaicenie dnia codziennego.

Użytkownicy innowacji to przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej, dzienne placówki wsparcia dla osób starszych, organizacje pozarządowe o profilu społecznym w tym uniwersytety trzeciego wieku oraz kluby wolontariuszy. Instytucje/organizacje mogą budować partnerstwa i stworzyć szeroką sieć Klubów Opiekuna i Wolontariusza.

Trudności dla użytkownika :

• pozyskanie wolontariuszy do pracy w projekcie
• znalezienie odpowiedniego partnera do wprowadzania innowacji.

Korzyści dla użytkownika:

• stworzenie bazy wolontariatu seniorów,
• poszerzenie oferty instytucji/organizacji.

Działania są opisane w dzienniku dobrych praktyk.

1. Diagnoza problemów i potrzeb osób opiekujących się osobami starszymi zależnymi

Porozmawiajcie z pracownikami instytucji, które zajmują się działaniami na rzecz osób starszych i chorych w waszym środowisku lokalnym. To oni mogą być partnerami w waszym projekcie, szczególnie gdy nie dysponujecie odpowiednią kadrą, lokalem, itp. Ponieważ działania na rzecz społeczności lokalnej, a także zapewnienie prawidłowej opieki nad osobą chorą należą do ich celów statutowych, to jest duża szansa, że będą zainteresowani taką innowacją i będą chcieli zawrzeć umowę partnerską.

2. Rozpoznanie sytuacji opiekunów.

Warto rozmawiać z instytucjami wspierającymi osoby starsze, takimi jak MOPS-y, domy dziennego pobytu, organizacje pozarządowe, ale pamiętajcie, żadna instytucja nie może udostępnić danych swoich klientów i podopiecznych. Najlepszą metodą są rozmowy w środowisku lokalnym z mieszkańcami, sąsiadami i pracownikami socjalnymi – oni mogą przekazać informacje osobom, które byłyby zainteresowane udziałem w innowacji. Można również przygotować ogłoszenia.

3. Rozmowy z opiekunami

Pierwszym krokiem będą rozmowy telefoniczne. Starannie się do nich przygotujcie, żeby skrótowo i konkretnie przedstawić projekt. Pamiętajcie, aby opowiedzieć o korzyściach, jakie może uzyskać opiekun, będąc uczestnikiem innowacji. Jeżeli rozmówca wykaże zainteresowanie i zgodę na kontakt osobisty, to umówcie się na spotkanie w dogodny dla niego miejscu. W trakcie spotkania zbierzcie jak najwięcej informacji o oczekiwaniach i potrzebach, o osobie zależnej, którą się opiekuje (jakiej wymaga opieki itp.), powiedzcie, że będą podstawą do przygotowania odpowiedniej oferty. Po rozmowach indywidualnych zorganizujcie krótkie spotkanie wszystkich opiekunów, na którym jeszcze raz krótko przedstawcie projekt, poproście o zgody na udział w projekcie i zapoznajcie ich z celami i zasadami wspólnego wyjazdu. Na spotkaniu opiekunowie będą także mogli wzajemnie się poznać i nawiązać pierwsze kontakty.

4. Nabór i przygotowanie wolontariuszy seniorów

Ponieważ niektórym z osób zależnych nie wystarczy pomoc jednej osoby, dobrze jest zebrać dwa razy więcej wolontariuszy niż jest osób wymagających opieki. Na spotkaniu opowiedzcie o projekcie, jakie zadania przewidujecie dla wolontariuszy i w jaki sposób chcecie ich do tego przygotować. To spotkanie będzie miało także na celu rozwiać ich wątpliwości, czy podołają takiemu przedsięwzięciu, czy sprawdzą się w takiej formie pomagania innym. Zadbajcie o miłą atmosferę na spotkaniu, omówcie, jakie szkolenia i warsztaty im proponujecie. Przedstawcie cel wspólnego 3-dniowego wyjazdu dla opiekunów, wolontariuszy i osób zależnych. Na zakończenie zbierzcie wstępne deklaracje chętnych osób. Umówcie następne spotkanie, na którym przedstawicie im kodeks wolontariusza, podpiszecie porozumienia i stosowne dokumenty niezbędne do pracy w projekcie.

5. Przygotowanie szkoleń i warsztatów.

(Załączniki: specyfikacja szkoleń dla wolontariuszy, specyfikacja szkoleń opiekunów)

Informację o tym, jakich konkretnie szkoleń potrzebują uczestnicy, zbierzecie z wywiadów z opiekunami, a także z oczekiwań zgłaszanych na spotkaniu z wolontariuszami. Specjalistów do prowadzenia szkoleń możecie znaleźć w ośrodkach pomocy społecznej i placówkach wsparcia dziennego działających na waszym terenie.
Pamiętajcie, że oprócz szkoleń na zgłaszane przez uczestników tematy niezbędne są szkolenia dotyczące: pierwszej pomocy, podstawowej opieki nad chorym i zasad żywienia. W projekcie ważna jest też rola psychologa, który nie tylko poprowadzi warsztaty, ale będzie dostępny dla poszczególnych uczestników.

6. Trzydniowy wyjazd dla wszystkich uczestników projektu

Ze względu na stan zdrowia nie wszystkie osoby zależne będą mogły wziąć w nim udział. Ważne jest, aby mogli wyjechać wszyscy opiekunowie, którzy zadeklarowali udział w innowacji (może uda im się zorganizować opiekę nad osobą chorą, na ten krótki okres – partner projektu może pomóc w zapewnieniu fachowej opieki). Jest to duże wyzwanie, bo należy dograć wszystkie szczegóły, tj. miejsce wyjazdu – nie powinno być zbyt odległe (do 1,5 godz jazdy), z odpowiednim wyżywieniem, salami do zajęć. Należy także zadbać o przyjemne spędzenie czasu wolnego. Na tym wyjeździe, opiekunowie, osoby zależne oraz wolontariusze mają się również poznać. Niektórzy już w trakcie wyjazdu, jeśli się wzajemnie zaakceptują i nawiążą pozytywne relacje, dobiorą się w teamy skłądające się z opiekuna, wolontariuszy i osoby starszej zależnej.
Pamiętajcie, aby wyjazd zorganizować na początku innowacji – to pomoże w integracji i będzie zaczątkiem tworzenia grup wsparcia opiekunów i wolontariuszy. Zajęcia prowadzone na tym wyjeździe mają na celu podniesienie wiedzy z zakresu opieki nad chorymi, udzielania pierwszej pomocy, zbudowanie między uczestnikami relacji przyjaźni, a także gotowości do niesienia wzajemnej pomocy. Zajęcia z animatorem powinny przyczynić się do integracji grupy: przygotujcie zadania w zespołach mieszanych (opiekun, osoba zależna, wolontariusz), starajcie się też wspólnie spędzać czas (np. na pieszej wycieczce). Ważnym elementem wyjazdu są rozmowy – w grupie lub indywidualnie z instruktorami.
Obserwacja relacji uczestników powinna ułatwić wam podział zadań wśród wolontariuszy. Na zakończenie tego wyjazdu, przy akceptacji wszystkich stron, można poszczególnym wolontariuszom przydzielić osobę zależną, nad którą będą sprawowały opiekę.

7. Praca wolontariuszy

Wprowadzenie wolontariuszy do domów osób zależnych (które nie były na wyjeździe) to zadanie dla osoby, która w projekcie pełni rolę koordynatora wolontariatu. Koordynator musi być bardzo uważnym obserwatorem i jeżeli podczas tej wizyty zauważy, że któraś ze stron się nie akceptuje, należy poszukać innego wolontariusza (także na dalszych etapach współpracy).

Pamiętajcie, aby realizacja projektu się powiodła, bardzo ważne jest w pierwszej kolejności przygotowanie wolontariuszy do skutecznej opieki, wzmacniające ich predyspozycje psychiczne i podnoszące wiedzę. Niezwykle ważne są szkolenia, warsztaty z psychologiem (Załącznik:  specyfikacja szkoleń dla wolontariuszy) My zrealizowaliśmy 13 godzin takich warsztatów, ale uczestnicy sygnalizowali, że zabrakło im czasu na omówienie problemów, między innymi tych, które wynikły w trakcie ich pobytu u osób zależnych. Dlatego zalecamy zwiększenie godzin szkoleń oraz spotkań z psychologiem w trakcie realizacji projektu (w końcowej jego fazie).

 8.Kontakty opiekunów i wolontariuszy

Pamiętajcie, że należy także umożliwić spotkania i kontakty pomiędzy wolontariuszem a opiekunem. Mogą spotykać się w miejscu, w którym odbywają się zajęcia, ale często wystarczy kontakt telefoniczny, indywidualny czy poprzez koordynatora, itp. To ważne, by wymieniali się spostrzeżeniami i informacjami co do opieki nad osobą chorą i jej aktualnymi potrzebami.

9. Zajęcia i warsztaty dla opiekunów

(Załącznik specyfikacja szkoleń opiekunów).

• zajęcia z psychologiem (20 godzin), oparte o metody takie jak wykład, dyskusja moderowana, ćwiczenia (rodzaje motywacji do pełnienia roli opiekuńczej; skuteczna opieka; umiejętności komunikacji interpersonalnej; efektywne radzenie sobie ze stresem i trudnymi emocjami; rozpoznawanie własnych zasobów i obszarów do rozwoju, charakterystyka zjawiska przemocy domowej, poczucie odpowiedzialności, praca na indywidualnie zgłaszanych obszarach trudnych).
• zajęcia z pielęgniarką (9 godzin), z zakresu opieki nad osobą chorą (pielęgnacja osób przewlekle chorych, opieka nad osobami z demencją i chorobą Alzheimera, osobą chorą przewlekle w tym na cukrzycę)- omówienie podstawowych symptomów rozpoznawania zmian chorobowych, radzenie sobie z opieką,
• zajęcia z pierwszej pomocy (4 godziny), w tym zajęcia praktyczne na fantomie.
• zajęcia z dietetykiem (6 godzin) z zakresu prawidłowego, zdrowego odżywiania się opiekunów rodzinnych, jak ich podopiecznych (porady, jakie stosować diety u osób chorych na choroby przewlekłe, jak przyrządzać posiłki płynne), indywidualne zalecenie dla podopiecznych.

Ważnym elementem szkoleń powinna być gotowość do wsparcia, którą uczestnicy dają sobie wzajemnie w sytuacjach omawiania szczególnie trudnych zagadnień.

Ponieważ warsztaty dla opiekunów odbywają się, kiedy u podopiecznych są wolontariusze, to musicie pamiętać o ich synchronizacji z czasem wolnym wolontariusza.

Koordynator odpowiada za synergię działań. Powinien mieć wiedzę o problemach i modelowych rozwiązaniach dotyczących opiekunów rodzinnych. Prowadzi telefon zaufania dla opiekunów i wolontariuszy. Jest odpowiedzialny za prawidłową realizację harmonogramu oraz współpracę z partnerami. Dba o wizerunek projektu i materiały informacyjno-promocyjne. Jego zadaniem jest również bieżąca ewaluacja reagowanie na zgłaszane problemy. Koordynuje działania:

• specjalistów: psychologa, pielęgniarki, dietetyka, instruktora pierwszej pomocy, ekspertów wspierających szkolenia,
• personelu finansowego i kadrowego, którego zadaniami są dekretacja dokumentacji finansowej, kontrolowanie na bieżąco wydatków zgodnie z harmonogramem, prowadzenie dokumentacji kadrowej,
• sztabu wolontariuszy przygotowanych do współpracy z opiekunami i opieki nad osobami starszymi zależnymi.

Ważna jest współpraca z partnerami nieformalnymi, jak: gmina, MOPS, domy seniora, UTW, organizacje pozarządowe, szkoły, uczelnie pomocni przy pozyskiwaniu funduszy, kadry wspierającej, rozbudowywaniu sieci wolontariuszy, a także przy promocji projektu.

Koszty roczne niezbędne do prowadzenia innowacji to :

1. szkolenie opiekunów rodzinnych

• psycholog (warsztaty, szkolenia, indywidualne rozmowy) – 30 godzin koszt: 3000 zł;
• personel medyczny (szkolenie z zakresu opieki nad osobą chorą – warsztaty, praktyczne zajęcia w miejscu zamieszkania opiekuna z osobą zależną) – 25 godzin: koszt 2500 zł;
• dietetyk (warsztaty, praktyczne zajęcia, opracowywanie diet dla osób chorych) – 15 godzin: koszt 1500 zł;
• prawnik, personel socjalny MOPS (wykłady dotyczące przepisów pomocnych w pracy opiekunów) – 8 godzin: koszt 800 zł,
• instruktor z udzielania pierwszej pomocy (warsztaty, zajęcia praktyczne) – 6 godzin: koszt 600 zł;
• instruktor arteterapii – 15 godzin: koszt 900 zł;
• materiały szkoleniowe w tym do zajęć z arteterapii (10 osób x 150 zł) koszt 1500 zł;
  koszt przerw kawowych, poczęstunek w trakcie działań Klubu Opiekunów (1 raz w miesiącu): wyliczenie 17 przerw kawowych w trakcie szkoleń, 10 przerw kawowych w trakcie spotkań Klubu = 27 przerw kawowych ( jedna dla 10 osób) x 100 zł koszt 2700 zł;
  koszty przejazdu opiekunów na zajęcia (3,20 x 39 przejazdów) koszt 1250 zł;
• materiały promocyjne (wydruk i przygotowanie) 1000 zł;
• koszt 3-dniowego wyjazdu edukacyjno integracyjnego: 10 opiekunów, 10 osób zależnych, 4 instruktorów, koordynator i metodycy (3 osoby), razem 27 osób x 180 zł (noclegi, posiłki, wynajęcie sali konferencyjnej). Razem koszt 14 580 zł, koszt przejazdu autokarem w dwie strony, koszt ubezpieczenia: 1200 zł.

Razem koszt roczny opiekunów 31530 zł, w przeliczeniu na jednego opiekuna: 3153 zł.

• Koszty szkolenia wolontariuszy (przy 10 opiekunach – 20 osób), w tym koszty szkolenia przez specjalistów:
• psycholog (warsztaty, szkolenia) – 15 godzin: koszt 1500 zł;
• personel medyczny prowadzący szkolenie z zakresu opieki nad osobą chorą ( warsztaty, praktyczne zajęcia ) –10 godzin: koszt 1000 zł;
• dietetyk – 6 godzin: koszt 600 zł;
• prawnik, personel socjalny MOPS (wykłady dotyczące przepisów ) – 4 godziny: koszt 400 zł,
• instruktor pierwszej pomocy (warsztaty, zajęcia praktyczne) – 6 godzin: koszt 600 zł;
• instruktor zajęć animacyjnych, kreatywnych 8 godzin: koszt 800 zł;
• koszt przerw kawowych, poczęstunek w trakcie działań Klubu wolontariuszy (1 raz w miesiącu): wyliczenie 12 przerw kawowych w trakcie szkoleń, 10 przerw kawowych w trakcie spotkań Klubu= 22 przerw kawowych ( jedna dla 20 osób) x 100 zł koszt 2200 zł;
• koszt przejazdów wolontariuszy na zajęcia i do osób zależnych (3,20 x 50 przejazdów): 3200 zł;
• koszt 3 dniowego wyjazdu edukacyjno integracyjnego: uczestnicy wolontariusze 20 osób ź 180 zł (nocleg, posiłki, wynajęcie sali konferencyjnej). Razem koszt 10 800 zł, koszt przejazdu autokarem w dwie strony, koszt ubezpieczenia 1200 zł.

Razem koszt roczny wolontariuszy 22300 zł w przeliczeniu na jedną osobę wolontariusza: 1115 zł

Koszty ogólne zarządzania i obsługi finansowej: koszt pracy koordynatora (15 godzin x 12 miesięcy) 9000 zł, koszt obsługi finansowej i kadrowej (300 zł x 12 miesięcy) 3600 zł; koszt pracy metodyków, moderatorów 2 osoby (10 godz x 12 miesięcy x 2 = 240 godz.) 14400 zł.

Minimalne standardy działania modelu dla opiekunów:

1. Realizacja programu szkoleń dla opiekunów rodzinnych przez specjalistów:

• psycholog (warsztaty, szkolenia, indywidualne rozmowy) – 30 godzin,
• personel medyczny prowadzący szkolenie z zakresu opieki nad osobą chorą (warsztaty, praktyczne zajęcia w miejscu zamieszkania opiekuna z osobą zależną) – 25 godzin,
• dietetyk (warsztaty, zajęcia praktyczne, opracowywanie diet dla osób chorych) – 15 godzin,
• prawnik,
• pracownik socjalny MOPS (wykłady dotyczące przepisów pomocnych w życiu opiekunów) – 8 godzin,
• instruktor udzielania pierwszej pomocy (warsztaty, zajęcia praktyczne) – 6 godzin,
• instruktor z arteterapii – 15 godzin.

2. Organizacja 3-dniowego wyjazdu edukacyjno integracyjnego dla opiekunów wraz z osobami zależnymi, wolontariuszami, instruktorami, koordynatorem, metodykami.

Minimalne standardy działania modelu dla wolontariuszy:

1. Szkolenia wolontariuszy (przy 10 opiekunach osób zależnych – 20 wolontariuszy) przez specjalistów:

• psycholog (warsztaty, szkolenia) – 15 godzin,
• personel medyczny prowadzący szkolenie z zakresu opieki nad osobą chorą (warsztaty, praktyczne zajęcia) – 10 godzin,
• dietetyka – 6 godzin,
• prawnik;
• pracownicy socjalni MOPS (wykłady dotyczące przepisów) – 4 godziny,
• instruktor z udzielania pierwszej pomocy (warsztaty, zajęcia praktyczne) – 6 godzin,
• instruktor zajęć animacyjnych, kreatywnych – 8 godzin.

2. Organizacja 3-dniowego wyjazdu edukacyjno integracyjnego (20 wolontariuszy).

Innowacja budzi pozytywne emocje, odbiorcy ostateczni cieszą się z możliwości korzystania z oferty w ramach projektu. Warto jednak zaznaczyć, że uczestnikom towarzyszą także bardziej złożone emocje, takie jak wstyd, radość, ulga. Innowacja prowokuje ich bowiem do opowiadania o trudzie opieki nad osobą zależną, pozwala na dostrzeganie błędów, jakie popełniali w ramach codziennych czynności, zmusza do radzenia sobie z niełatwymi emocjami (jak frustracja, zniechęcenie, złość).

Innowacja prowokuje do wielu zróżnicowanych interakcji. Interakcje należy podzielić na indywidualne (praca poszczególnych osób z ekspertami), zbiorowe (spotkania opiekunów w ramach dedykowanych im zajęć), grupowe (realizowane w podgrupach składających się z dwóch wolontariuszy, osoby zależnej oraz opiekunów), oraz wielorakie (spotkania wszystkich lub wielu podmiotów zaangażowanych w innowację np. wyjazd integracyjny).

Czas przeznaczony na realizację zajęć dla opiekunów jest odpowiedni – dotyczy to zarówno długości wyjazdu integracyjnego, jak również czasu trwania poszczególnych zajęć i spotkań. W kontekście innowacji czas angażowania opiekunów ma olbrzymie znaczenie, ponieważ wiąże się on bezpośrednio z czasem pracy wolontariuszy tj. z opieką nad osobą zależną. Ciekawym elementem innowacji jest możliwość wyboru terminu kiedy skorzystania z opieki wytchnieniowej, a także negocjowania czasu opieki między opiekunami i wolontariuszami (np. przypadek, w którym opiekunowie wyszli na dłużej niż pierwotnie zakładali), co pozwala na dynamiczne dookreślanie ram opieki.

Zajęcia odnoszą się bezpośrednio do potrzeb odbiorców ostatecznych i odwołują się do ich aktualnych potrzeb, problemów i doświadczeń.