Innowacja jest sposobem na włączenie osób starszych zależnych w dzielnicowy proces rewitalizacyjny poprzez stworzenie KoMody – lokalnego klubu i miejsca spotkań. W klubie osoby w późnej dorosłości, zarówno aktywne, jak i zależne, spotykają się i wspólnie z młodymi ludźmi generują wiedzę na temat możliwych kierunków rewitalizacji swojej dzielnicy. Drugim elementem innowacji są nagrywane przez wolontariuszy listy multimedialne od osób starszych zależnych do władz gminy, dotyczące tego, co powinno zmienić się w dzielnicy.
Celem innowacji jest wzrost poczucia sprawstwa i wpływu na najbliższe otoczenie u osób starszych zależnych poprzez tworzenie systemu umożliwiającego im włączenie się w prowadzone procesy rewitalizacyjne w miastach.
Odbiorcami ostatecznymi są osoby starsze zależne, mieszkające w jednej dzielnicy, na przykład w części objętej programem rewitalizacji. To grupa bardzo różnorodna. Są wśród nich tacy seniorzy, którzy ze względów zdrowotnych nie wychodzą z domu i w każdym obszarze życia wymagają wsparcia. Ale są też tacy, którym wystarczy wsparcie w określonym zakresie i wciąż mogą pójść na spacer po okolicy czy przyjść na spotkanie do KoMody. Nasz model skierowany jest właśnie do nich, ponieważ to grupa wciąż zainteresowana otaczającym światem i warunkami, w których mieszka. Dla takich osób szczególnie ważna jest likwidacja barier architektonicznych w najbliższym otoczeniu.
Trudnością dla starszych osób zależnych może być podjęcie decyzji o przyjściu na spotkanie i zaufanie obcym ludziom oraz niechęć do dzielenia się swoimi opiniami, a także obawa przed nowymi technologiami.
Korzyści z udziału w innowacji:
- możliwość współdecydowania o najbliższym otoczeniu, bycia widzialnymi, słyszalnymi i równorzędnymi członkami społeczności,
- zwiększeniem poczucia sprawstwa w zakresie poprawiania jakości własnego życia,
- wpływ na sposób i miejsce spędzania czasu w swojej dzielnicy,
- nawiązanie nowych kontaktów, także międzypokoleniowych,
- szansa pozostania dłużej aktywnymi, dzięki np. postulowanej przez nich likwidacj barier na klatkach schodowych,
- kontakt z nowoczesnymi technologiami.
Odbiorcami pośrednimi są seniorzy aktywni – nie potrzebują wsparcia, by móc radzić sobie z codziennością. Pomagają wprowadzić innowację, ponieważ nie tylko znają dzielnicę, ale również sąsiadów, choćby tylko z widzenia.
Utrudnieniem przy wdrażaniu innowacji może być ich niechęć do udziału w spotkaniach, niechęć do nawiązania kontaktu z nowymi ludźmi czy do wypowiadania się na tematy publiczne albo strach przed technologią.
Korzyści z udziału w innowacji:
- sieć nowych kontaktów,
- poczucie przynależności do społeczności lokalnej,
- kontakt z nowoczesnymi technologiami.
Drugą grupą odbiorców pośrednich są wolontariusze – młodzi ludzie biorący udział w spotkaniach KoMody, współorganizujący je, a także specjaliści od technologii (pomagają w obsłudze okularów VR i w nagrywaniu listów elektronicznych). To mogą być studenci (np. pedagogiki, dla których doświadczenie pracy z osobami starszymi może być znaczące w przyszłości zawodowej).
Czynnikami utrudniającymi ich udział w innowacji może być strach przed kontaktem z osobami starszymi (warto to jako przejaw ageizmu omówić podczas szkoleń z wolontariuszami), a także obawa przed odwiedzaniem seniorów w ich domach.
Może pojawić się problem z brakiem czasu – często mimo chęci i zaangażowania po prostu nie mogą uczestniczyć w spotkaniach z seniorami. Korzyści to:
- budowanie więzi, relacji w grupie międzypokoleniowej,
- uczestnictw w budowaniu społeczności lokalnej,
- zdobywanie doświadczenia (może w przyszłości – zawodowego), podejmowanie nowych aktywności i rozwój.
Użytkownikami innowacji są miejskie jednostki organizacyjne oraz instytucje zajmujące się rewitalizacją.
Urzędnicy często – w nadmiarze obowiązków i z powodu braku doświadczenia – po prostu nie mają wiedzy o potrzebach osób starszych. Dobrym pomysłem przy realizacji przedsięwzięcia są szkolenia dla urzędników pracujących w wydziałach społecznych urzędu gminy, pracowników związanych z rewitalizacją lub odpowiedzialnych za podejmowanie działań dla seniorów oraz dla pracowników organizacji pozarządowych, aby pokazać im metody pracy z osobami starszymi zależnymi oraz przekonać, że uwzględnianie ich w procesie rewitalizacji jest istotne i możliwe. Wielu urzędników mówi, że nawet nie zdawali sobie sprawy z potrzeb osób w późnej dorosłości, nie przyszło im do głowy, by skupiać się na tym, co te osoby myślą, jakie mają spostrzeżenia.
Trudnościami dla użytkowników innowacji podczas wdrażania innowacji może być konieczność podjęcia innowacyjnych i nieco eksperymentalnych działań, gotowość na zmianę sposobu działania, wyjście poza schemat. Trudne może być także nawiązanie kontaktu z seniorami, przekonanie ich o wartości zaangażowania społecznego.
Tu ważny jest sposób dotarcia do tej grupy – w naszym przypadku najskuteczniejsze okazało się korzystanie z kontaktów prywatnych.
Szczegóły projektu i działań zostały opisane w manualu.
Innowacja musi być osadzona w konkretnej okolicy, dlatego należy zacząć od wybrania miejsca działań i zbadanie jego kontekstu. Model zakłada działanie przede wszystkim w dzielnicach, które powinny zostać poddane rewitalizacji.
- Aby zacząć wdrażać innowację, potrzebny jest lider projektu, osoba pełna entuzjazmu dla działań lokalnych, ze wsparciem (administracyjnych, mentalnym, osobowym) od lokalnej organizacji lub instytucji, a także gotowością na współpracę z samorządem. Warto, aby była to osoba doświadczona w pracy międzypokoleniowej lub przynajmniej zorientowana, z czym wiążą się takie działania. (szkolenia dla urzędników, szkolenia dla NGO).
- Następnie należy zebrać grupę młodych ludzi, tzw. Listonoszy i przygotować ich do działania – przeprowadzić szkolenia. Przede wszystkim do działania z osobami starszymi zależnymi oraz wyposażenia w umiejętność obsługi sprzętu, np. własnych smartphonów, tak by nagrać dobrej jakości materiały. (szkolenia dla wolontariuszy).
- Kolejnym krokiem jest dotarcie przez lidera i listonoszy do seniorów mieszkających w okolicy, szczególnie do osób starszych zależnych.
- Równolegle należy w porozumieniu z samorządem lokalnym zorganizować przestrzeń na przygotowanie miejsca spotkań, czyli KoMody. Organizacja spotkań KoMody w ogrodzie lub pobliskim parku może być dobrym początkiem jednak docelowo warto zadbać o lokal. Powinno to być miejsce w sercu danej okolicy, łatwo dostępne, najlepiej na parterze, blisko zamieszkania seniorów. Może to być pustostan np. będący w miejskich zasobach, lokal po sklepie lub inna przestrzeń udostępniona przez władze miasta lub partnera. Brak lokalu nie powinien jednak wykluczać próby podjęcia działań.
- Następnym etapem jest nawiązanie szerszej współpracy z organem, który odpowiada za rewitalizację i ją organizuje, ponieważ trzeba znać lokalne plany rewitalizacyjne. (szkolenia dla urzędników, szkolenia dla instytucji zajmujących się rewitalizacją).
- Kolejnym działaniem jest organizowanie spotkań w KoModzie. Spotkania mają na celu integrację, poznanie się i zbudowanie więzi między mieszkańcami dzielnicy, a także podjęcie dyskusji o dzielnicy, rewitalizacji i pokazanie seniorom, w jaki sposób mogą wziąć udział w planowanym procesie rewitalizacji. Warto na niektóre spotkania zaprosić przedstawicieli urzędu miasta. W trakcie spotkań (zarówno w domach jak i w KoModzie) wyobraźnię seniorów można pobudzić korzystając z filmu VR (virtual reality). Tutaj można zobaczyć jak wyglądał nasz film.
- W czasie spotkań są nagrywane “Listy multimedialne”, stanowiące głos seniorów w sprawie rewitalizacji. Listy te potem trafiają do decydentów, przedstawicieli samorządu odpowiedzialnym za rewitalizację.
- Finał działań – jest ważny, nawet jeśli spotkania będą kontynuowane. Warto świętować pewien etap działań, np. przekazanie listów samorządowi. Być może gmina zgodzi się zorganizować u siebie świętowanie. Wówczas należy pamiętać o zorganizowaniu transportu dla osób starszych, a także pomocy w dotarciu na miejsce i udziale w spotkaniu.
Potrzebny jest lider, który umie rozmawiać z ludźmi, z łatwością nawiązuje z nimi kontakt. Dobrze może się sprawdzić osoba w średnim wieku – niejako łącznik między studentami a seniorami, najlepiej być osoba, którą seniorzy już znają, ponieważ wzbudza on zaufanie, wspiera i prowadzi negocjacje z podmiotami zewnętrznymi typu: gmina czy instytucja odpowiedzialna za rewitalizację danego obszaru. Lider ten też powinien być konkretny, jasno precyzować cele, założenia, ale i musi być skoncentrowany na drobiazgach: pamiętać, że ktoś może zapomnieć o terminie spotkania czy o jego godzinie, aby były obiecane kawa czy ciasto; musi umieć delegować zadania, by zapewnić listonoszom rozwój. Zarządzanie projektem zakłada wymianę wiedzy i doświadczeń międzypokoleniowych. Osoba zarządzająca powinna skupić się na wspieraniu współpracy i budowaniu relacji dwóch grup wolontariuszy oraz seniorów.
- Wolontariusze są niezbędni do realizacji modelu – młodzi ludzie mający dość wysoki kapitał społeczno-kulturowy, wiedzę i umiejętności z zakresu nowoczesnych technologii, możliwość pozyskiwania środków itp.
- Optymalna liczba wolontariuszy do pracy z grupą kilkunastu osób starszych to pięć.
- W działaniu ważne jest wsparcie mentorskie dla wolontariuszy, które może świadczyć np. uczelnia wyższa, także organizacja pozarządowa, lokalna szkoła lub inny podmiot bądź jednostka. Takie wsparcie to np. udostępnienie potrzebnych materiałów, które umożliwią przygotowanie się do spotkania.
- wynagrodzenie lidera: 400 zł/miesiąc
- materiały niezbędne do realizacji zajęć (plastyczne, biurowe): 200 zł/miesiąc
- koordynacja merytoryczna zadania: 400 zł/miesiąc
- catering: 500 zł/miesiąc
- wsparcie eksperckie: 200 zł/miesiąc
- wynagrodzenie gości (ciekawych osób np. aktorów, krytyków literackich) 300 zł /miesiąc
- warsztaty 300 zł/miesiąc
- szkolenia 200 zł/miesiąc
- koordynacja administracyjna (księgowość): 200 zł/miesiąc
- transport seniorów na wydarzenia kulturalne, na miejsca spotkań (jeśli jest taka potrzeba) 300 zł/miesiąc
Koszt całkowity: 3000 zł/miesiąc, koszt roczny: 36 000 zł.
Przy założeniu 10 uczestników koszt 1 osoby miesięcznie to 300 zł.
- lider,
- wolontariusze (otwarci na wyzwania, empatyczni, z umiejętnością pracy w zespole i wiedzą na temat specyfiki pracy z osobami starszymi),
- lokal/ miejsca spotkań,
- finansowanie,
- regularne spotkania (określone: dzień i godzina, miejsce).
Testowane rozwiązanie okazało się satysfakcjonujące dla odbiorów: byli zadowoleni, że dzięki innowacji mogli poznać nowe osoby i utrzymywać z nimi kontakt. Podkreślali, że w końcu w ich okolicy „coś zaczęło się dziać” cieszyli się, że działania zostały skierowane do osób starszych. Nasi odbiorcy podkreślali także, że nie mogą doczekać się dnia, w którym odbywają są spotkania – wreszcie mają powód, żeby zrobić coś ciekawego poza domem i poznać nowe osoby (odbiorcy ostateczni nie znali się przed rozpoczęciem projektu).
Okazało się, że nasi odbiorcy zyskali możliwość poznania, rozmowy ze sobą nawzajem, ze sprawnymi seniorami, z wolontariuszami, z osobami odpowiedzialnymi za politykę miejską, w tym rewitalizację, czy z przypadkowymi osobami poznanymi podczas festynu. Obecnie niezależnie od organizowanych przez nas spotkań odbiorcy ostateczni i sprawni seniorzy są w stałym kontakcie telefonicznym.
Rozwiązanie okazało się skuteczne: dzięki organizowanym spotkaniom i innym aktywnościom (jak zajęcia gimnastyczne, zwiedzanie muzeum) odbiorcy ostateczni zainteresowali się sprawami lokalnej społeczności, nabrali chęci do działania i przekonali się, że mogą wpływać na otaczającą rzeczywistość.
Założenie było takie, że seniorzy będą chcieli wziąć odpowiedzialność za przestrzeń i wypowiadać się na jej temat. Początkowo byli niechętni nagrywaniu listów elektronicznych, które miały zawierać propozycję zmiany, jednak z czasem zdecydowali się na to – stało się to już pod koniec działań. Starsi mieszkańcy utwierdzili się w przekonaniu, że mogą wpływać na to, co dzieje się w ich najbliższym otoczeniu.
