Celem innowacji jest udostępnienie istniejących usług kulturalnych, społecznych i socjalnych osobom starszym zależnym, mieszkającym na terenach wiejskich oraz zastymulowanie sieci wsparcia sąsiedzkiego.

Odbiorcami ostatecznymi innowacji są osoby starsze zależne z terenów wiejskich. Ze względu na oddalenie od siedziby gminy mają one ograniczony dostęp do udziału w życiu społecznym i kulturalnym, a problemy ze zdrowiem często uniemożliwiają im aktywne budowanie nowych i podtrzymywanie istniejących relacji z innymi mieszkańcami.

Najważniejsze trudności dla odbiorców ostatecznych związane z wprowadzeniem innowacji w życie to:

bariera psychiczna – izolacja, obawa przed reakcją innych (“co sąsiedzi powiedzą”),

bariera mobilności – zamknięcie “w czterech ścianach”, odległość od świetlicy i od miasta.

Najważniejsze korzyści dla odbiorców ostatecznych związane z wprowadzeniem innowacji w życie to:

• integracja ze środowiskiem lokalnym, poczucie solidarności, „wyjście do ludzi”,
• włączenie do społeczności dzięki wspólnemu projektowaniu usług,
• dostęp do usług i informacji.

Odbiorcy pośredni to mieszkańcy danego sołectwa, w tym opiekunowie osób zależnych. Bariera komunikacyjna jest jedną z przyczyn wykluczenia społecznego tych mieszkańców. Mieszkańcy sołectwa posiadają odpowiednią infrastrukturę, ale potrzeba im działań integracyjnych, aby mogli z nich korzystać.

Najważniejsze trudności dla odbiorców pośrednich związane z wprowadzeniem innowacji w życie:

• brak zintegrowanej wspólnoty lokalnej,
• niechęć do zmian i upublicznienia swoich prywatnych spraw,
• stygmatyzacja osób starszych zależnych, wykluczenie części osób odbiegających od przyjętego standardu.

Najważniejsze korzyści dla odbiorców pośrednich związane z wprowadzeniem innowacji w życie to:

• przywrócenie naturalnego sposobu komunikacji na wsi,
• odkrycie potencjału, poczucie bezpieczeństwa,
• poczucie, że samorząd o nich dba,
• profilaktyka, edukacja.

Użytkownikiem innowacji to jednostka samorządu terytorialnego, a dokładnie gmina miejsko-wiejska

Najważniejsze trudności użytkowników związane z wprowadzeniem innowacji w życie to:

• znalezienie odpowiedniej osoby umiejącej pracować z osobami starszymi zależnymi,
• wyzwania związane ze skonstruowaniem budżetu (połączenie edukacji, kultury, sportu itp),
• wyzwanie związane z rozliczaniem innowacji (np. nietypowych wydatków jak usługa fryzjerska) i wygospodarowaniem części etatu dla koordynatora lub zatrudnieniem takiej osoby,
• słaba pozycja koordynatora w urzędzie (np. szeregowy pracownik, który musi wszystko ustalać ze swoim kierownikiem, naczelnikiem i informacja do włodarza gminy czasami może nie dotrzeć albo może dotrzeć w zmienionej formie),
• w przypadku przekazania zadania wdrożenia innowacji organizacji pozarządowej, możliwe problemy z realizacją (np. brak chęci współpracy ze strony jednostek pomocy społecznej, instytucji kulturalnych i innych podmiotów, które na co dzień współpracują z JST).

Najważniejsze korzyści dla użytkowników związane z wprowadzeniem innowacji w życie to:

• zbudowanie zaufania wśród społeczności wiejskiej,
• wzmacnianie rodzin, wydłużenie czasu przebywania osób starszych zależnych w domach rodzinnych, odsunięcie w czasie konieczności korzystania z instytucjonalnej opieki (domów pomocy społecznej),
• realizacja zadań własnych.

Poszczególne kroki i działania zostały opisane w scenariuszu i poradniku.

Początek

• Zastanówcie się, czy osoby starsze zależne na terenach wiejskich w waszej gminie czują się dobrze, bezpiecznie, czy czują się otoczone opieką.
• Jeżeli widzicie deficyty, macie poczucie, że czegoś brakuje, albo nie jesteście pewni, przeprowadźcie badanie wśród starszych osób zależnych na terenach wiejskich.
  • Rozejrzyjcie się w okolicy. Poszukajcie osób, które mają doświadczenie w przeprowadzeniu badań. To mogą być nauczyciele lokalnej szkoły, studentki socjologii czy pracownicy ośrodka pomocy społecznej. Warto, aby skonsultować jej treść z osobami, które realizują takie projekty.
  • Przygotujcie ankietę składającą się z kilku pytań. Zapytajcie w niej o rzeczy ważne dla was, jako osób projektujących rozwiązanie mające na celu wsparcie osób starszych zależnych na terenach wiejskich.
  • Uwaga! Nie zadawajcie szczegółowych, kłopotliwych pytań o dochody, choroby itp. Ankieta ma na celu wyłącznie rozpoznanie sytuacji.
  • Warto przygotować dwie wersje dokumentu: do wypełnienia osobiście i do pozostawienia osobie badanej. Taka osoba może następnie wrzucić wypełnioną ankietę do urny ustawionej w najbliższym wiejskim sklepie. Przykładowa ankieta w scenariuszu. 
  • Koniecznie przeprowadźcie pilotaż, aby zweryfikować, czy wszystkie pytania są jasne dla odbiorców badania.
  • Doskonale w tym badaniu sprawdza się połączenie liderów środowiskowych osób starszych (np. przedstawicieli rad seniorów), którzy mogą przeprowadzić taką ankietę osobiście, chodząc od domu do domu, oraz pracowników urzędu, którzy ją poddadzą analizie i przygotują końcowy projekt – to może być referat spraw społecznych, osoba zajmująca się współpracą z seniorami czy pracownik lokalnego ośrodka pomocy społecznej. Do współpracy przy realizacji ankiet można zaprosić sołtysa, który rozda ankiety. Można wykorzystać pocztę tradycyjną ze zwrotnie zaadresowanym kopertami lub ustawioną urnę w najbliższym sklepie, gdzie będzie można wrzucić wypełnioną ankietę. Niemniej jednak osobiście przeprowadzona ankieta zdecydowanie jest lepszym rozwiązaniem, ponieważ wiele dodatkowych informacji można zdobyć z obserwacji.
  • Nie polecamy szukać osób starszych “zależnych”. To odstrasza. Szczególnie na terenach wiejskich to określenie odbierane jest bardzo stereotypowo – jako osoby leżące, niewychodzące z domu, w ogóle niesamodzielne. Dotrzyjcie do osób starszych, a dodatkowe pytanie o samodzielność i rozmowa, pozwolą wam na bezbolesne odnalezienie potencjalnych uczestników innowacji.
  • Na tym etapie bardzo pomocny może okazać się sołtys – lider lokalnego środowiska, który niejako zapowie badanie i wprowadzi badaczy do wioski. Na terenach wiejskich wciąż niezawodnie działają ogłoszenia duszpasterskie w najbliższym kościele.

3. Wyniki ankiety skonfrontujcie z dokumentami, które są w gminie. Prawdopodobnie lokalny ośrodek pomocy społecznej ma diagnozę problemów społecznych, programy wspierające rodziny. Być może przeprowadził także diagnozę osób starszych. Warto też porozmawiać z osobą odpowiedzialną za udzielanie informacji publicznej w urzędzie. Bardzo często osoby piszące prace naukowe zgłaszają się do urzędu po niezbędne dane, a potem chcą się podzielić wynikami przeprowadzonych badań.

4. W tym samym czasie wybierzcie sołectwo lub sołectwa, gdzie chcielibyście realizować model. Poszukajcie miejsca z odpowiednią infrastrukturą (może to być wiejska świetlica, remiza, szkoła). Koniecznie zorientujcie się, kto odpowiada za to miejsce (urząd miasta, ochotnicza straż pożarna, koło gospodyń wiejskich) i czy istnieje możliwość wykorzystania sal do przeprowadzenia zajęć. Ustalcie również możliwe koszty prądu, wody i ogrzewania.

5. Warto powyższe działania przeprowadzić w okresie wiosenno-letnim. Jednostki samorządu terytorialnego planują budżety na kolejny rok do 30 września. To jest ostateczny termin, aby zabezpieczyć środki i móc zrealizować innowację.

6. Źródła finansowania modelu można szukać także w funduszu sołeckim.

7. Uwaga! Wiele instytucji na szczeblu wojewódzkim (urząd marszałkowski, urząd wojewódzki, Regionalny Ośrodek Pomocy Społecznej) ogłasza konkursy kierowane do jednostek samorządu terytorialnego dotyczące wspierania osób starszych. Warto zapisać się do newslettera i być na bieżąco!

8. Weźcie do ręki wyniki ankiety, przygotujcie duży arkusz papieru i wypiszcie wszystko to, co możecie zapewnić jako jednostka samorządu terytorialnego za darmo – spotkania, warsztaty z przedstawicielami rady miasta, ośrodka zdrowia, pomocy społecznej. Następnie zastanówcie się, co mogą zaoferować instytucje/organizacje, które wspierają osoby starsze zależne w mieście. Może lokalny dom kultury może skopiować dzień kobiet, który odbędzie się w domu kultury w mieście do świetlicy wiejskiej? Może psycholog na co dzień wspierająca uniwersytet trzeciego wieku, tym razem pojedzie na tereny wiejskie? Poszukajcie korzyści dla danych podmiotów: dzielnicowi powinni robić spotkania informacyjne i często czekają na takie zaproszenia, ośrodek pomocy społecznej realizując projekt zewnętrzny także musi przekazać sprawozdania z promocji projektu. Gwarantujemy, że wyjdzie wam wspaniały obraz możliwego wsparcia osób starszych zależnych na terenach wiejskich. Efekty pracy warto spisać i przygotować materiał, który będzie mógł służyć społeczności lokalnej, np.  biuletyn informacyjny. Możecie w nim zamieścić np. wykaz jednostek podstawowej opieki medycznej, pielęgniarki opieki długoterminowej, bezpłatną pomoc prawną itd. Biuletyn można przekazać pracownikom socjalnym, organizacjom pozarządowym, sołtysom. Przykład takiego biuletynu możecie podejrzeć tutaj.

Realizacja

1. Przygotujcie spotkanie informacyjne. Zaproście wójta/burmistrza, sołtysa i inne osoby, które były z wami podczas pierwszego etapu realizacji, tj. lokalnych liderów, animatorów, potencjalnych uczestników projektu. O innowacji i spotkaniu informujcie przez ogłoszenia parafialne, przez sołtysów, organizacje pozarządowe, lokalne media (urzędy przeważnie mają wykupiony w nich pakiet reklamowy).

Na spotkaniu przedstawcie wstępny plan zajęć (wiele pomysłów możecie zaczerpnąć z wyników ankiety). Warto zaprezentować osoby, które będą prowadziły warsztaty i spotkania. Wybierzecie osoby, które są radosne i przyciągają do siebie ludzi, ale przede wszystkim mają odpowiednią wiedzę.

Zapytajcie o najważniejsze kwestie: jakie dni tygodnia odpowiadają uczestnikom modelu, jakie godziny, czy potrzebny jest transport itp..

2. Określenie, że zajęcia kierowane są dla osób starszych zależnych, szczególnie na terenach wiejskich, jest końcem innowacji. Waszym zadaniem jest, aby samodzielne osoby starsze nie zdominowały zajęć, ale to bardzo ważna grupa: pomagają w transporcie, motywują, mówią o modelu i zapraszają do nich nowych ludzi.

3. Kupcie tablicę, na której uczestnicy będa mogli umieszczać informacje o chęci lub potrzebie pomocy

4. Organizacja odpowiednich i wysokich jakościowo zajęć dla osób starszych zależnych na terenach wiejskich to priorytet, ale pamiętajcie, że zanim się one odbędą, musicie rozpocząć współpracę z instytucjami i organizacjami. Warto przygotować oficjalne pismo podpisane przez włodarza miasta na temat projektu. Można w nim już zawrzeć prośbę o spotkanie. Polecamy kontakt osobisty.

5. Po każdym miesiącu zajęć przygotujcie spotkanie ewaluacyjne. Rozmawiajcie o tym, co było dobrego, co się nie udało, co można naprawić. Pytajcie. Nie tylko słuchajcie, ale też słyszcie. To rozwiązanie jest zaprojektowane dla osób starszych zależnych, ale ma też być przez nich tworzone.

6. Regularnie informujcie lokalne media o swoich działaniach – wystarczy krótka notka i kilka zdjęć. Wykaz wszystkich mediów otrzymacie w wydziale promocji urzędu miasta.

Podsumowanie

1. Przyjdzie czas na rozstania. Wasze zadanie jest proste: wycofajcie się powoli z roli organizatora działań pozostawiając zintegrowane i zorientowane środowisko na osoby starsze zależne.
2. Koniecznie zorganizujcie spotkanie pod tytułem „bank pomysłów”. Nie zapraszajcie nikogo z zewnątrz, żadnych gości. Tylko koordynator z urzędu, ewentualnie animatorzy, lokalny lider i seniorzy. Ma to być spotkanie ludzi, którzy mają ochotę podzielić się swoimi przemyśleniami, a równocześnie są otwarci na nowe doświadczenia I chętni do nabycia nowych umiejętności. Spotkanie może mieć różną formę, mniej lub bardziej formalną. To zależy przede wszystkim od prowadzącego oraz jego osobistych predyspozycji. Weźcie ze sobą flipchart i kolorowe pisaki. Wypiszcie, co udało się zrealizować podczas tych kilku miesięcy wspólnej pracy. Postarajcie się wspólnie znaleźć pozytywne i negatywne aspekty modelu. Zaplanujcie kilka spotkań z konkretnymi datami, za które będą odpowiedzialni już sami seniorzy z danego sołectwa.
3. Pamiętajcie o spotkaniu podsumowującym innowację, na które zaproście wszystkie osoby zaangażowane w jej przygotowanie. Zobaczycie różnorodność własnych działań. Podzielcie spotkanie na część oficjalną, kiedy zostaną rozdane podziękowania, będzie przestrzeń do wspólnych podsumowań działań oraz na część mniej oficjalną, na którą możecie zaprosić konferansjera – podziały znikają przy wspólnym śpiewie i tańcu.

1. Koordynator w urzędzie

Osoba zajmująca się polityką senioralną lub przeszkolona w zakresie współpracy z osobami starszymi, tworzenia i realizowania polityki senioralnej. Niezmiernie ważne, aby była to osoba, która ma czas, aby móc się w pełni zaangażować się w powierzone zadania. Rozpoczyna działania, posiłkując się np. oficjalnymi pismami podpisanymi przez burmistrza, wspiera animatorów w działaniach, czuwa nad kwestiami finansowymi, bezpłatnym transportem, usługami i instytucjami, które zawiera model, a które są zależne w mniejszym lub większym stopniu od urzędu gminy.

2. Animator

Sieciuje, wydobywa zasoby, ma bezpośredni kontakt z uczestnikami modelu, rozmawia, słucha, jest obecny na wszystkich spotkaniach. Animatorem musi być osoba przeszkolona w zakresie komunikacji i współpracy, w tym z osobami starszymi zależnymi, ale też instytucjami i organizacjami społecznymi. Ważne, aby osoba ta miała umiejętności interpersonalne i była otwarta na współpracę. Warto jej poszukać wśród lokalnych liderów senioralnych, np. członków rady seniorów.

3. Lider w środowisku

To osoba, której ludzie ufają. Przede wszystkim otwiera drogę do działań animacyjnych w sołectwie. Ludzie jej ufają. Wprowadza badaczy, dba o miejsce spotkań. Może to być sołtys, lider lokalnej organizacji pozarządowej, w tym ochotniczej straży pożarnej, często w działania lokalne angażują się także radni.

Zaangażowanie społeczności

Znajdźcie osoby, które widzą podobnie i dostrzegają problem. Rozejrzyjcie się wokół – to może być nieformalne koło gospodyń wiejskich, ochotnicza straż pożarna, kółko rolnicze.

Przygotowanie personelu

Koordynator z urzędu musi mieć doświadczenie w pracy z osobami starszymi albo zostać przeszkolony. Osoby starsze są specyficzną grupą. Przez swoją wiedzę i doświadczenie życiowe mogą wiele dać od siebie, ale bardzo często postrzegani są jako osoby, które mają za dużo czasu, przeszkadzają w pracy urzędnikom. Nie mogą być traktowani jak intruzi. Muszą być wysłuchani. Także animatorzy powinni zostać przeszkoleni przede wszystkim w zakresie umiejętności współpracy z osobami starszymi oraz zarządzania wolontariuszami.

Finansowanie

Wolontariat jest świetnym rozwiązaniem, ale trzeba pamiętać np. o zwrocie kosztów transportu.
Trzeba kupić artykuły spożywcze (kawę, herbatę, ciastka) na zajęcia w początkowym okresie działania modelu. Z doświadczenia wiemy, że potem sami seniorzy zaopatrują się w niezbędne produkty.
Środki na wdrożenie innowacji mogą pochodzić z budżetu przeznaczonego na pomoc społeczną. Część samorządów na działania wspierające osoby starsze zależne wykorzystuje także inne działy, łącząc np. sport, kulturę, promocję i ochronę zdrowia.

Zarządzanie

1. Infrastruktura (świetlica, remiza, pomieszczenia w szkole),
2. Koordynator z urzędu.
3. Lider lokalnej społeczności, np. sołtys. On także może pełnić funkcję animatora.
4. Przychylność władz, w tym ich zaangażowanie w projekty społeczne i świadomość potrzeby wspierania osób starszych zależnych.

Podczas wywiadów z odbiorcami ostatecznymi i pośrednimi dwukrotnie pojawiła się opinia, że projekt to „strzał w dziesiątkę” i obie grupy wielokrotnie wyrażały niepokój, co będzie, gdy skończy się finansowanie. Wszystkie starsze osoby zależne uczestniczące w badaniu zgłaszały potrzebę kontynuacji projektu. Respondenci i respondentki na pytanie o to, co można by zmienić w innowacji, odpowiadali, że „wszystko jest dobrze” i „nie ma co narzekać”. Pory spotkań określono jako „dobre”, choć jedna starsza osoba zależna uznała, że były dla niej „wyczerpujące”. Chwalono zróżnicowanie oferty. Specyficzną cechą innowacji, która może przyczyniać się do silnego poczucia satysfakcji u odbiorców, była możliwość wyboru z bogatej oferty spotkań najbardziej odpowiadających możliwościom i potrzebom poszczególnych mieszkańców. Animatorki nie wymagały od osób starszych stałego uczestnictwa w spotkaniach. Można również uznać, że innowacja spełnia kryterium skuteczności. We wszystkich spotkaniach organizowanych w ramach testowania dość licznie uczestniczyli zarówno odbiorcy pośredni, jak i ostateczni. Jak wynika z relacji animatorki, w każdym uczestniczyło około dwudziestu osób. Widać więc, że oferta dobrze odpowiadała ich potrzebom. Podczas obserwowanego spotkania odbiorcy wykazywali głównie emocje związane z radością. W trakcie rozmowy padało wiele żartów, a zabawie z chustą animacyjną podczas fizjoterapii towarzyszyło dużo śmiechu. Zajęcia z fizjoterapii nie powodowały irytacji, wstydu czy rozdrażnienia u ćwiczących seniorek i seniorów.
Odbiorcy innowacji mieli poczucie wpływu na jej kształt. Odbiorcy pośredni jako przykład swojego wpływu na innowację podali zwiększenie liczby spotkań z lekarzami specjalistami, między innymi zaproszenie neurologa. Osoby starsze zależne podczas wywiadu również deklarowały poczucie wpływu, nie były jednak w stanie podać konkretnych przykładów. Mówiły:
„Z domu wyjść to jest całkiem inaczej. Jak się spotka, porozmawia, posłucha […] Nawet do rozmyślań inaczej”,

„Prawda jest taka, że my wracamy do dawnych trybów, […] wracamy do darcia pierza. I oni też tęsknią za takimi czasami, żeby porozmawiać, żeby wyjść, kupić chleb, kupić lekarstwa, bo ktoś nie może jechać, a ktoś jest w Miechowie co dzień”,

„W domu to jest monotonia. To samo. Tu jest zmiana. Taki powód, żeby wyjść z domu”,

„Otworzyli się wzajemnie na siebie. Oni na innych, a inni na nich”,

„Kiedy potrzebują cokolwiek z apteki, czy skądś, to mają pomoc. Przywożą im”.