Metoda organizowania społecznościowego polega na zaangażowaniu ludzi w rozpoznanie wspólnych problemów oraz wsparcie w rozwiązywaniu tych problemów, które uznają za istotne. W ramach innowacji po raz pierwszy w Polsce wykorzystano tę metodę w społeczności opiekunów osób starszych zależnych. Opiekunowie sami definiują swoje problemy i zajmują się nimi. Poprzez utworzenie grupy wzajemnego wsparcia opiekunowie mogą nawzajem się wspierać i dzielić wiedzą dotyczącą opieki nad swoimi bliskimi, np. gdzie zgłosić się po bezpłatną opiekę wytchnieniową, skąd pożyczyć/gdzie kupić specjalistyczny sprzęt, czy gdzie przyjmują przychylni lekarze.
Celem innowacji jest zawiązanie lokalnej osiedlowej grupy składającej się z opiekunów osób zależnych (liderów), którzy samodzielnie definiują swoje cele i zadania, są gotowi działać na rzecz środowiska opiekunów rodzinnych osób starszych zależnych i poprawy jakości ich życia.
Odbiorcami innowacji są opiekunowie osób starszych zależnych – są w trudnej sytuacji i wymagają wsparcia zarówno od strony poszerzenia ich wiedzy, dostępności do świadczeń medycznych, pielęgnacyjnych, jak i finansowych. Opiekunowie skarżą się na niewiedzę i bezradność. Problem ten pogłębia fakt, że większość opiekunów to osoby po 60. roku życia, a potrzebne informacje dostępne są jedynie w internecie. Często zdarza się tak, że opiekunem osoby starszej zależnej stają się z dnia na dzień (w wyniku wypadku) lub w przeciągu kilku miesięcy od diagnozy (ze względu szybki postęp choroby, np. demencji). Zmuszeni są wtedy do przeorganizowania całego swojego sposobu funkcjonowania, żeby dostosować się do zaistniałej sytuacji. Nie wiedzą, gdzie powinni szukać wsparcia i pomocy, jakie mają prawa. Nie otrzymują tych informacji w szpitalu. Sami muszą szukać rozwiązań, metod, które pozwolą im we właściwy sposób opiekować się osobą starszą zależną.
Kolejny problem stanowią duże wydatki, które wiążą się z opieką nad osobą starszą zależną: środki higieniczne, a także dodatkowa opieka, niezbędna, gdy członkowie rodziny są aktywni zawodowo.
Poprzez utworzenie grupy wzajemnego wsparcia opiekunowie mogą wymienić się wiedzą o różnych rozwiązaniach ułatwiających opiekę nad bliskimi. Opiekunowie chętnie dzielą się informacjami, poświęcają swój czas i z dużym zaangażowaniem wspierają się nawzajem. Podczas spotkań mogą opowiedzieć o swoich trudnościach osobom, które rozumieją ich sytuację, co jest niewątpliwym walorem takich spotkań.
Z metody mogą skorzystać działające lokalnie organizacje pozarządowe, instytucje wspierające (bądź chcące wspierać) opiekunów osób starszych zależnych, grupy mieszkańców czy osób połączonych wspólnymi potrzebami i wyzwaniami.
Organizowanie społecznościowe jest metodą, która pozwala na kreowanie usług czy też rozwiązań skrojonych na miarę użytkowników – znając zdanie potencjalnych odbiorców możemy przeprowadzić proces projektowania w bardziej przemyślany sposób, opierając się na szczegółowych danych.
Jest to w swojej istocie proces konsultacji, narzędzie partycypacyjne, wprowadzające obywateli i obywatelki do sfery publicznej. Jeśli jesteście organizacją zajmującą się wspieraniem oddolnych inicjatyw, metoda organizowania społecznościowego może stać się waszym narzędziem pracy. Jeśli jesteście instytucją zajmującą się wsparciem opiekunów, możecie zastanowić się, jak wykorzystać metodę, aby lepiej współpracować z opiekunami, zidentyfikować najbardziej dotkliwe problemy i spróbować wspólnie na nie odpowiedzieć. Wprowadzenie jej do waszej codziennej pracy pozwoli wam podnieść jakość organizowanych działań skierowanych do opiekunów oraz zwiększyć ich zaangażowanie. Silna społeczność jest wielką wartością i podnosi jakość życia także jej otoczenia. Oddanie głosu grupom ludzi, którym ten głos z niezależnych od nich przyczyn został odebrany, wydaje się w naszej perspektywie podstawowe i bardzo pożądane.
- Mapowanie i pierwsze rozmowy
Rozpocznijcie od zmapowania organizacji i instytucji w mieście (okolicy), które mogą okazać się przydatne w trakcie innowacji. Najlepiej już od samego początku nawiązać kontakt ze zmapowanymi podmiotami i zacząć przeprowadzać wywiady. Równolegle dotrzyjcie do opiekunów bardziej bezpośrednio: chodząc po mieście, przeprowadzając sondy uliczne, pukając do drzwi. Starajcie się nawiązać relacje i przeprowadzać stopniowo coraz to bardziej pogłębione wywiady na temat ich sytuacji życiowej. Rozpoczynacie w ten sposób proces słuchania, podczas którego organizatorzy prowadzą indywidualne wywiady z mieszkańcami danego obszaru, dzięki czemu tworzą jego diagnozę i wyszukują potencjalnych liderów, którzy w przyszłości będą działać na rzecz swojej społeczności. Ze względu na obszerność tematu stworzyliśmy scenariusz prowadzenia konsultacji opisujący, jak rzetelnie przeprowadzać proces słuchania.
- Organizacja pierwszych spotkań dla opiekunów
Spotkania powinny mieć element edukacyjny (może być to np. spotkanie z ekspertami), zachęci to opiekunów do przyjścia, da im wymierne korzyści ze współpracy, ale też pozwoli na dalsze diagnozowanie i nawiązywanie trwalszych relacji. Weźcie pod uwagę, że osoby, które zapraszacie na spotkanie, mogą mieć problem z pozostawieniem swoich podopiecznych w domu. Dowiedzcie się, czy jest potrzeba zorganizowania opieki na czas spotkania. Więcej szczegółów dotyczących spotkań znajdziecie w Dobrych Praktykach.
- Analiza
W momencie kiedy uznacie, że zebraliście wystarczający materiał i możecie zakończyć proces słuchania, przejdźcie do analizy i wyciągania wniosków. Pomocne będzie ukazanie wyników w szerszej, np. lokalnej perspektywie oraz zestawienie ich z badaniami naukowymi.
- Tworzenie i prezentacja raportu
Zebrane wnioski skonsultujcie z opiekunami. Taka diagnoza stanowi bardzo dobrą bazę do stworzenia raportu, który jako fizycznie istniejący dokument jest namacalnym efektem pracy i narzędziem do rozmów z lokalnymi liderami, mogącymi mieć realny wpływ na zmianę warunków życiowych opiekunów. Zobaczcie jak może wyglądać taki dokument na podstawie naszego przykładu. Razem z opiekunami zaproście na otwarte spotkanie przedstawicieli lokalnych władz. Zaprezentujcie raport, oddając głos opiekunom, aby przedstawili swoje postulaty.
- Wybór strategii i działanie
Kiedy postulaty opiekunów są znane, można przejść do wyboru jednej kwestii, którą opiekunowie zdecydują się zająć. Przekażcie im wiedzę na temat narzędzi partycypacji. Pomóżcie im w dobraniu strategii. Wspierajcie opiekunów w działaniach na rzecz rozwiązania wybranego problemu.
W przypadku osiągnięcia sukcesu grupa wraca do etapu drugiego i wybiera nowy cel do realizacji. W razie potrzeby elastycznie reagujcie i wprowadzajcie zmiany. Nie zniechęcajcie się, jeśli zdarzą się problemy z organizacją spotkań. Pamiętajcie, że zarówno przeprowadzanie wywiadów, mapowanie miasta, jak i organizacja spotkań mogą mieć miejsce równolegle.
Więcej szczegółów znajdziecie w Dobrych Praktykach.
- Budowanie trwałej grupy
Etap ten przebiega równolegle do pozostałych działań i jest najtrudniejszy. Jego celem jest budowa silnej i trwałej grupy opiekunów, zdolnej do zajmowania się problemami społeczności.
Grupa gotowa do skutecznej walki o swoje prawa i realizację swoich potrzeb musi być zbudowana na relacjach i zaufaniu. Wtedy w naturalny sposób wyłoni spośród siebie lidera.
Na to, by grupa stała się wystarczająco samodzielna i mogła pracować bez organizatora, potrzeba od roku do trzech lat.
Zespół powinien składać się z koordynatora, dwóch organizatorów społecznościowych i superwizora.
Wsparcie organizatorów społęcznościowych jest potrzebne, aby uporządkowywać proces tworzenia się grupy i motywować uczestników do dalszego działania. Wiele inicjatyw prędzej czy później upada, uczestnicy tracą motywację, pojawiają się konflikty, brak wiary w powodzenie grupy. Zadaniem organizatora pomoc grupie także w kryzysowych momentach. Ważne są tu umiejętności interpersonalne, intuicja i samoświadomość. Zdecydowanie niezbędne jest przygotowanie organizatorów do pracy z opiekunami, odpowiednie przeszkolenie ich i wdrożenie w pracę organizacji.
Ważnym elementem prawidłowego postępu w projekcie, bieżącego rozwiązywania problemów, pobudzania, motywowania i monitoringu jest stała superwizja. Głównym celem superwizji jest stworzenie organizatorom przestrzeni do refleksji nad swoją pracą, a także utrzymanie ich motywacji. Osoba odpowiedzialna za superwizję powinna być otwarta, nie udzielać prostych rad, nie rozwiązywać bezpośrednio problemów, ale starać się pomóc zrozumieć proces organizowania społecznościowego i związane z nim etapy.
Koszt rocznego przeprowadzenia innowacji wynosi ok. 100 tysięcy zł, w tym:
- koszt wynagrodzenie superwizora, organizatorów, koordynatora,
- koszt opracowania merytorycznego i graficznego powstałych podczas innowacji dokumentów, druk tych dokumentów.
- koszt zapewnienia profesjonalnej opieki wytchnieniowej dla osób będących podopiecznymi uczestników.
Do prowadzenia organizowania społecznościowego potrzebujecie:
- ludzi: koordynatora, organizatorów społecznościowych, superwizora,
- czasu: organizowanie społecznościowe (OS) jest długotrwałym procesem.
Poza wymienionymi wyżej elementami, organizowanie społecznościowe nie wymaga praktycznie żadnych zasobów, poza komputerem, internetem i telefonem.
Oczywiście w centrum organizowania społecznościowego leży zaangażowanie opiekunów osób starszych zależnych. Bez nich nie może zostać zrealizowany żaden etap organizowania.
Opiekunki biorące udział w testowaniu zwracały uwagę na korzyści płynące z zawiązującej się grupy: wzajemne wsparcie informacyjne, wsparcie „towarzyskie”, wytchnienie od obowiązku opiekuńczego, możliwość „wyrwania się z domu”. Opiekunki o grupie i spotkaniach mówiły:
„Jestem bardzo zadowolona. Takich spotkań powinno być więcej”,
„Jestem za tym, by spotkania były co miesiąc”,
„Naprawdę fajnie jest. Bardzo dużo się dowiedziałam. Tutaj mi się naprawdę podoba”,
„Następne spotkanie na łonie natury!” (śmiech),
„Jestem zadowolona. Dużo się dowiedziałam, ale i przekazałam dalej”.
W wyniku spotkań uczestniczki nawiązały nowe kontakty lub kontynuowały istniejące wcześniej znajomości. Innowacja w dużym stopniu opiera się na tworzeniu przestrzeni do interakcji: komunikacji pomiędzy różnymi odbiorcami ostatecznymi, czyli opiekunami osób zależnych, możliwość spotkań i rozmów z ekspertami, którzy gościli w ramach organizowanych spotkań – była to okazja do uzupełnienia wiedzy (własnej, lub ekspertów!). Innowacja umożliwiła także kontakty pomiędzy odbiorcami ostatecznymi a innowatorami i ich partnerami (organizacjami partnerskimi) – jest to kolejny, nieco inny poziom doskonalenia kompetencji (np. w zakresie organizowania się, pracy w sektorze pozarządowym, zasad i reguł którymi rządzi się trzeci sektor).
Entuzjazm to chyba dobre słowo na opisanie emocji, która towarzyszyła uczestniczkom. Wyrażały radość ze spotkania z innymi opiekunkami, zadowolenie z uzyskania wsparcia oraz wiedzy. Chcą kontynuacji i mają nadzieję na dalszą profesjonalizację grupy.
